در ستایش آنارشیسم و نگاهی به هنر و موسیقی‌ آنارشیستیک (۱)

چکیده
آنارشیسم، فلسفه‌ای ریشه‌دار در تاریخ بشر است که همواره در تقابل با ساختارهای قدرت و نابرابری بوده است. این فلسفه، نه تنها در عرصه سیاسی و اجتماعی، بلکه در حوزه فرهنگ و هنر نیز نمود یافته است. هنر و به طور خاص موسیقی آنارشیستی به عنوان تجلی این فلسفه، با به چالش کشیدن هنجارها و ساختارهای موجود، به دنبال ایجاد فضایی آزاد و رها از قید و بندها است. در این مقاله، به بررسی فلسفه آنارشیسم و ارتباط آن با موسیقی خواهیم پرداخت. همچنین، به طور خاص، به برخی از سبک‌های موسیقی خواهم پرداخت.

واژه و متعاقباً فلسفه آنارشیسم که به واسطه برگردان ناقص گاهی دچار بدفهمی شده است، از ریشه یونانی «Anarxia» «آنارخیا»است که در زبان انگلیسی Antiracism نوشته و خوانده می‌شود. این واژه از دو بخش an به عنوان پیشوند نفی به معنای «بدون» و Archons به معنای رهبر یا حاکم مطلق است. برگردان رایج این واژه در زبان پارسی «هرج‌و‌مرج طلبی» است که تنها بار معنایی بخشی از این فلسفه اجتماعی را به دوش می‌کشد. به نظر می‌رسد «اقتدارگریزی» که توسط فرهنگستان زبان و ادب پارسی به تصویب رسیده است (۱)   جایگزین بهتری برای این برگردان باشد. این اصطلاح به هرگونه تفکر که خواهان رهایی از انحصارطلبی است اشاره دارد و در اصل فلسفه‌ای سیاسی مبتنی بر آزادی‌های فردی و اجتماعی انسان است.

می‌توان حدس زد در دوران ماقبل تاریخِ بشر که اقتدار یک دولت مرکزی وجود نداشته‌است رد پایی از این اقتدارگریزی را نیز نتوان یافت. پس از ایجاد شهرها، تمدن‌ها و نهادهای قدرت است که عقاید آنارشیستی به عنوان واکنشی در برابر آن پدیدار شده‌اند. برجسته‌ترین نمونه آنارشیستی اولیه در جهان باستان در چین و یونان دیده می‌شود. در چین، آنارشیسم فلسفی (منظور بحث در مورد مشروعیت دولت) توسط لائوتسه و دیگر فیلسوفان تائوئیست به‌وجود آمد. تائوئیسم همچون رواقی‌گری، مطالب قابل توجهی در باب آنارشیسم داشته‌است.

در ایران باستان مزدک و مزدکیان که خواستار برابری در طبقات اجتماعی و لغو قدرت مطلقه سلطنت ساسانی ‌بودند توسط پادشاه انوشیروان عادل (!) اعدام شدند. کمی جلوتر سوفوکلِس از نمایشنامه آنتیگونه برای نشان دادن تعارض بین قوانین تعیین شده توسط دولت و آزادی شخصی استفاده کرد. سقراط همواره به انتقاد از مقامات آتن می‌پرداخت و بر حق آزادی و وجدان فردی باور داشت. کلبیون قانون‌های انسانی و مصوب دولت را در جامعه رد می‌کردند و به زندگی در سایه قوانین طبیعت معتقد بودند و رواقیون خواهان جامعه‌ای مبتنی بر روابط غیررسمی و دوستانه بین شهروندان، بدون دخالت دولت بودند.

پی‌نوشت
۱- واژه‌های مصوب فرهنگستان زبان و ادب پارسی، دفتر نخست تا چهارم، ۱۳۷۶ تا ۱۳۸۵