محمدرضا آزاده فر
در این شماره، بخش اول از جلسه پنجم کلاسهای مبانی اتنوموزیکولوژی را می خوانید؛ پیاده سازی و ویرایش این نوشته را نسیم احمدیان نوازنده و اتنوموزیکولوگ انجام داده است.
تحقیق در محل (Fieldwork)
اتنوموزیکولوژیست‌ها برای آشنایی با رفتارهای موسیقایی مردم و انواع موسیقی‌ای که در شرایط مختلف زندگی خود از آن بهره‌مند می‌شوند، به مناطق مورد نظر سفر می‌کند و ضمن استقرار در آن محل به کسب تجربه و ثبت اطلاعات می‌پردازند. سفر به محل زندگی مردم با فرهنگ‌های مختلف و تجربۀ زندگی با آن‌ها و شریک شدن در لحظه‌های آفرینش و اجرای موسیقی توسط آنان و فراگیری نواختن سازهای آنان، از جمله ویژگی‌هایی است که اتنوموزیکولوژی را از سایر رشته‌های موسیقی‌شناسی متمایز می‌کند.
طبق نظر تیموتی رایس (Timothy Rice) در کتاب اتنوموزیکولوژی (Ethnomusicology: A Very Short Introduction) «اتنوموزیکولوژی اهمیت زیادی برای آن دسته از مطالعاتی قائل است که از یک سو به عملکرد نوازنده یا خواننده به عنوان عضوی از اجتماع می‌پردازد و از سوی دیگر تأثیر و تأثرات وی و جامعه را مورد توجه قرار می‌د‌هد» (Rice 2014: 27).
انتخاب محل تحقیق
مهمترین عامل در انتخاب محل تحقیق توسط اتنوموزیکولوژیست، علاقۀ وی به فرهنگ موسیقایی آن محل است. پس از آن می‌توان به تکراری نبودن موضوع مورد بررسی در آن منطقه، اشاره کرد. این بدان معنا است که اگر چندین موسیقی‌شناس دیگر نیز در آن منطقه کارکرده‌اند ما هنوز می‌توانیم آن منطقه را به عنوان حوزۀ مطالعاتی خود انتخاب کنیم، مشروط به آن‌که موضوع تحقیق یا رویکرد مطالعاتی ما از پژوهشگران قبلی متفاوت باشد.
تحقیق‌پذیری از دیگر عواملی است که در انتخاب محل تحقیق مهم است. پژوهشگر بایستی امکان تحقیق در منطقۀ مورد نظر را از جهات مختلف مانند توانایی جسمی، داشتن شرایط اجتماعی، سیاسی، مذهبی، جنسیتی و غیره در نظر بگیرد.
تحقیق هدفمند
اثر پژوهشی باید یافته های مهمی را در دانش بشر گزارش نماید و دارای پیامی آشکار باشد؛ بنابراین پیش از شروع، محقق باید چند سوال بنیادین از خود بپرسد:
• آیا مطالب او آنقدر مهم است که انتشار آن قابل توجیه باشد؟
• آیا دیگران از آن بهره خواهند برد؟
• آیا نتایج پژوهش او، کار آن‌ها را تحت تأثیر قرار خواهد داد؟
اصول پژوهش علمی
اصول و معیارهای مهم در پژوهش علمی عبارتند از:
۱- فرایند تفکر؛
تفکر، تلاش برای معلوم کردن مجهول با استفاده از علوم موجود است. هر پژوهش علمی در پی پاسخ دادن به پرسشهایی است که تاکنون برای مخاطبان کشف نشده است.
۲- منطقی بودن؛
راه درست اندیشیدن، استدلال آوردن و نتیجه گیری است. قواعد تعریف، طبقه بندی، استنباط های قیاسی و استقرایی، روشهای مختلف نمونه برداری و غیره همه از ویژگیهای منطقی یک مطالعۀ علمی است.
۳- انتظام و انسجام؛
مرتبط بودن اجزای مختلف یک اثر علمی با هم‌دیگر، همچنین متناسب بودن آن‌ها با عنوان تحقیق و ارتباط عناوین فرعی با هم‌دیگر، از جمله مواردی است که به اثر پژوهشی، یکپارچگی و انسجام میبخشد.
۴- تراکمی بودن؛
از آن‌جا که هدف پژوهش پاسخ به سؤال‌هایی است که تا آن زمان دست کم از نظر محقق، پاسخی منطقی برای آن وجود نداشته است، هر پژوهش علمی باید از یک سو به منظور کشف دانش جدید و از سوی دیگر، برای تکمیل دانشِ موجود، صورت پذیرد. بنابراین هدف اصلی یک مقاله، کشف یا تکمیل دانش بشری است، نه تکرار دوبارۀ آن با عبارات مختلف.
۵- تناسب موضوع با نیازهای فعلی جامعه علمی؛
هر پژوهش علمی باید نیازهای اساسی جامعه علمی خود را در نظر گرفته و در صدد حل آن مسائل برآید.
۶- خلاقیت و نوآوری؛
هر تحقیق علمی زمانی می تواند در ارتقای سطح دانش، موفق و مؤثر باشد که از فکری بدیع و خلّاق برخوردار باشد.
۷- توضیح مطلب در حدّ ضرورت؛
از جمله مواردی که محقق در نوشتن گزارش پژوهش خود باید بدان توجه کند، پرهیز از حاشیه روی و زیاده گوییِ افراطی است.
۸- متناسب بودن با نظریه ها؛
هر رشتۀ علمی، متشکل از نظریه ها و قوانینی است که مورد اتفاق صاحبنظران آن فن است. یافته های به‌دست آمده در تحقیقات میدانی یا توصیفی نباید با قوانین کلی آن رشته تخصصی منافات داشته باشد.
۹- اجتناب از کلی‌گویی؛
محقق باید بتواند مباحث علمی خود را به روشنی توضیح دهد و با زبان گویا آن را تبیین و از کلی‌گویی اجتناب نماید.
۱۰- گزارش روش شناسی تحقیق؛
چگونگی گردآوری شواهد و تبدیل آن‌ها به یافته ها «روششناسی» (methodology) نامیده می شود. در این زمینه همواره یک سؤال بنیادین وجود دارد:
«چگونه داده ها باید گردآوری شوند و مورد تفسیر قرار گیرند، به‌طوری‌که ابهام حاصل از آن‌ها به حداقلِ ممکن کاهش یابد؟»
۱ نظر