آروین صداقت کیش
ساختن یک کتابشناسی فرایندی پردازشی است که پیش و بیش از هر چیز سرعت دسترسی به اطلاعات پراکنده و مشروح را افزایش داده و عمل جستجو را کوتاه می‌کند. پردازش مرتبه‌ی دوم اطلاعات که باعث آفرینش «اطلاعاتی درباره‌ی اطلاعات» می‌شود. در این گونه پردازش، اولین موضوع مهم دسته‌بندی است. یک کتابشناسی یا مرجع‌شناسی حتا اگر هیچ داده‌ی توصیفی‌ای به همراه نداشته باشد با تقسیم اطلاعات اولیه به موضوعات مشخص، کاربرش را برای برگزیدن از میان اطلاعات درهم یاری می‌دهد…
تعاریف و کارکردها
کتابشناسی یا معادل انگلیسی‌اش (Bibliography) ترکیبی است که در آن واژه‌ی “Bible” به معنای انجیل و مطلق کتاب مورد استفاده قرار می‌گیرد. استفاده‌ا‌ی شبیه آن‌چه در زبان فارسی در ترکیب «اهلِ کتاب» از واژه‌ی کتاب می‌شود که در این‌جا مراد از آن «نوشتنی» و اثر مکتوب است. بنابراین کتاب‌شناسی‌ها به ثبت و دسته‌بندی آثار مکتوب درباره‌ی یک موضوع خاص می‌پردازند. در زبان فارسی برای انواع اختصاصی‌تر کتابشناسی (برای مثال فهرست و دسته‌بندی مقالات مربوط به یک موضوع) اصطلاح مقاله‌شناسی یا گاهی مرجع‌شناسی یا منبع‌شناسی نیز به کار رفته است که همگی بر کلی یا جزئی‌تر شدن دایره‌ی شمول موضوع دلالت دارند نه تغییر ماهوی در کارکرد.
کتابشناسی و فهرست‌های وابسته، از عناصر شناختی (اطلاعاتی) مرتبه‌ی دوم است. نسبت کتابشناسی به کتاب‌ها و جریان نشر را شاید بتوان به یکی از جنبه‌های رابطه میان واژه‌نامه و زبان تشبیه کرد (آسان کردن جستجو). هر چند در واژه‌نامه‌ها معمولا چندین معنی در مقابل یک مدخل قرار می‌گیرد (یعنی از دیدگاه ریاضی یک رابطه‌ی یک به چند) اما در مرجع‌شناسی یک مدخل (نام مرجع) ممکن است در مقابل چند توصیف یا قلم اطلاعاتی تکرار شود (یعنی رابطه‌ی چند به یک).
مولفه‌های یک کتابشناسی
ساختن یک کتابشناسی فرایندی پردازشی است که پیش و بیش از هر چیز سرعت دسترسی به اطلاعات پراکنده و مشروح را افزایش داده و عمل جستجو را کوتاه می‌کند. پردازش مرتبه‌ی دوم اطلاعات که باعث آفرینش «اطلاعاتی درباره‌ی اطلاعات» می‌شود. در این گونه پردازش، اولین موضوع مهم دسته‌بندی است. یک کتابشناسی یا مرجع‌شناسی حتا اگر هیچ داده‌ی توصیفی‌ای به همراه نداشته باشد با تقسیم اطلاعات اولیه به موضوعات مشخص، کاربرش را برای برگزیدن از میان اطلاعات درهم یاری می‌دهد.
کاربر این نوع اطلاعات بیش از همه، کسانی هستند که به‌دنبال نوشته‌ها و مراجع مرتبط با موضوعی خاص، برای مطالعه‌ی دقیق‌تر می‌گردند. کمتر دیده شده کسی برای خواندن یک کتاب یا مقاله از سر تفنن زحمت مطالعه‌ی یک مرجع‌شناسی را بر خود هموار کند. پژوهش‌گران اعم از حرفه‌ای و غیرحرفه‌ای، مهم‌ترین استفاده‌کنندگان این کتاب‌ها هستند؛ در نتیجه کیفیت این کتاب‌ها را باید بر اساس میزان برآورده کردن نیازهای پژوهشی سنجید.
از دیدگاه این دسته از استفاده‌کنندگان اولین نیاز، دقت و شفافیت در روش‌های تقسیم‌بندی و نوشتاری است. به همین دلیل در ابتدای کتاب‌شناسی‌های معتبر نوشته‌ای درباره‌ی این روش‌ها و مستندات‌شان موجود است. غیر از تقسیم‌بندی، هر قلم اطلاعاتی یا مدخل نیز خود حاوی اطلاعات است؛ برای مثال: آوردن تنها نام کتاب، با آوردن نام کتاب و نویسنده متفاوت است؛ نمونه‌ی دوم اطلاعات بیشتری را منتقل می‌کند.
ضمن این که این یکی از عناصر متمایز کننده میان کتاب‌شناسی‌های مختلف است، ترتیب نوشته شدن این اقلام هم برای خواننده‌ی دقیق، حاوی اطلاعات است. برای مثال: نام کتاب، نام نویسنده،تاریخ نشر با تاریخ نشر، نام نویسنده، نام کتاب؛ از این دیدگاه متفاوت است که دومی اهمیت بیشتری برای کارهای جدیدتر قائل شده اما اولی اهمیت بیشتری به شناخت نویسنده داده است.
۱ نظر