مریم غفاریآلات موسیقی ساسانی
از آلات موسیقی این دوره بر اساس شاهنامه، اظهارات مورخین و آثار منقوش بر روی سنگ‌ها و ظروف چنین است:
سازهای بادی: برغو، بوق، خرمهره، خرنای، خم، سپیدمهره، سرغین، شاخ، شیپور، صور، غنده رود، کرمیل، کرنای، گاودم، ناقور، نای، نی، نفیر
سازهای کوبه‌ای: آیینه پیل، تاس، تبیر، جرس، چلب، دبدبه (دمام)،
درای، دهل، رویینه خم، زنگ، سنج، شندف، طبل، کوس، گوُرگا، نقاره، تمبک
سازهای سیمی: عود معمولی، عود هندی، چنگ، بربط، تنبور، تنبور بزرگ از مس
دیگر سازها: شیشک، وندق، کپیک، سپر، شمشیر، تیر، زنجیر، خورازک، غژه، چغانه، چنبر، رسن، قاشقک، ارغنون و…
در نقش‌های طاق‌بستان و شکارگاه خسروپرویز می‌بینیم که در آن عصر چنگ آلت درجه اول موسیقی دوران ساسانی بوده است. در نقش طاق‌بستان در شکارگاه خسروپرویز پنج صف دیده می‌شود و در بالا قایقی است که بانوان بسیار در آن نشسته و به خواندن و کف زدن مشغول‌اند. در وسط تصویر نقش پادشاه حجاری شده که در قایق نخستین ایستاده و کمان را به زه کرده است و زنی در طرف راست او به نواختن چنگ مشغول است و قایق دیگر پشت سر شاه، پر از نوازندگان چنگ است. (علوی، ۱۳۸۹: ۶۹)
“بر روی دیوار سمت راست نقش شکار گوزن چهار صحنه اجرای موسیقی تصویر شده است. سمت راست در بالا در یک ردیف دو نوازنده ساز کوبه‌ای و یک نوازنده ساز بادی، در ردیف بعد سه نفر که به حالت دست‌به‌سینه ایستاده‌اند و در ردیف پایین‌تر دو نوازنده ساز بادی و یک نوازنده ساز کوبه‌ای دیده می‌شوند. در سمت چپ، یک تخت حصیری که چنگ‌نوازان و زنانی که در حال دست زدن یا نواختن ساز هستند بر روی آن نشسته‌اند و در کنار تخت حصیری، چهار نوازنده ساز بادی نقش شده‌اند.
با توجه به حضور پررنگی که چنگ در این نقوش دارد ساز چنگ در یک تقسیم‌بندی کلی به دو گروه تقسیم می‌شود:
۱- چنگ با جعبه طنینی در بالا
۲- چنگ با جعبه طنینی در پایین”
(فراهانی، ۱۳۸۶:۷۹)
“روی بعضی از ظروف نقره تصویر نای زنانی به نظر می‌رسد و نام عده کثیری از آلات موسیقی در رساله پهلوی خسرو و غلامش مسطور است.” (دادور/نشاط، ۱۳۸۹: ۸۵)
“در مجموعه تصاویر موزاییکی طاق‌بستان تصویر زنی در حال نواختن چنگ وجود دارد. این بانو نیمه برهنه است و این موضوع در هنر دوره‌های آغازین ساسانی به‌ندرت دیده می‌شده است و احتمالاً تحت تأثیر هنر روم می‌باشد.” (همان، ۱۳۸۹: ۸۴)
“این مسئله که این تنوع سازی در شکار شاهی چه کاربردی داشته، روشن نیست. احتمالاً این سازها همزمان با شکار استفاده نمی‌شدند و در مجلسی قبل یا بعدازآن بکار می‌رفتند. اما از آنجا که تصویرگر این صحنه ناگزیر بود در فضای محدود اطلاعات زیادی را بگنجاند خط زمانی را در اثر خود شکسته است و رویدادها را همزمان تصویر کرده است. احتمال دارد که تنها بعضی سازها همچون سازهای بادی و کوبه‌ای که در دسته نظامی هستند در شکار استفاده داشته‌اند.” (فراهانی، ۱۳۸۶، ۸۶)
۱ نظر