نگاهی به سمفونی فانتاستیک اثر جاودان هکتور برلیوز (۳)

موومان دوم

مجلس رقص: او میان غوغا و همهمه ی مجلس باشکوه رقص معشوقش را باز می یابد. [شرح آهنگساز]

در موومان دوم با والسی که فرمی همانند روندو دارد (کودا- A′ B A – مقدمه) به شایستگی تضاد کاملی با موومان نخست پدید می آید. فضاسازی لطیف و درخشان در این موومان و بکارگیری دو هارپ به گونه ای که موسیقی تداعی گر بزمی مفرح می شود بسیار قابل توجه است. گفتنی است که این گونه فضاسازی ها مشخصه ی بارز برلیوز است، چنانکه این بخش را می توان با بکارگیری هارپ ها در بخش دوم رومئو و ژولیت، موومان پایانی تدئوم، مارش تروا و همچنین ارکستراسیون برلیوز برای اثری از وبر به نام دعوت به رقص مقایسه کرد.

در قسمت مقدمه، ترمولوی سازهای زهی و آرپژهای ظریف هارپ اتمسفری لرزان و مواج می آفرینند. تم موزون و خوش نوای والس (بخش A) بوسیله ویولن ها معرفی می شود.

بشنوید قسمتی از مومان دوم سمفونی فانتاستیک را

در میان این والس دلربا و پرتحرک در بخش B دیگر بار ایده فیکس در میزان های ۱۲۰ تا ۱۶۲ در قالب والسی که بادی های چوبی می نوازند شنیده می شود. کمی بعد ایده فیکس با ریتم سه ضربی همراهی و با تکه هایی از تم والس در هم تنیده می شود. در واقع در اینجا چهره معشوق بین رقصندگان ظاهر و دوباره ناپدید می شود.

برلیوز در بخش کودا موومان را به اوج می رساند، اوجی که ناگهان با یادآوری دیگری از ایــده فیکس- که خیلی خلاصه تر و با حالتی جاندار بوسیله یک کلارینت سولو نواخته می شود (میزان های ۳۰۲ تا ۳۱۹)- از هم می گسلد و سپس ایده فیکس در حالتی گرداب گون پیچیده و محو می گردد. بدین گونه، والس به سوی پایانی درخشان هدایت می شود.

Adagio

در دهکده: غروب تابستان در دهکده، صدای نی دو چوپان را می شنود که با نواختن نغمه ها یکدیگر را صدا می زنند. این دوئت چوپانی در چنان فضایی- صدای لطیف برگ درختان در وزش باد و امیدهای تازه اش- همگی دست به دست هم می دهند تا جانش را از آرامشی نادر سرشار سازند. و به افکارش رنگی روشن تر ببخشند.

اما معشوق باز پدیدار شده، قلبش به درد می آید و جانش از دلهره های تیره انباشته می شود. اگر او را فریب دهد چه؟ یکی از چوپانان نغمه ی روستایی را سر می گیرد، دیگری پاسخ نمی گوید. خورشید غروب می کند. در دور دست غرش رعد است… تنهایی… خاموشی. [شرح آهنگساز]

موومان طولانی سوم، قلب موزیکال این سمفونی است. این موومان در روند دراماتیک این اثر همچون پلی برای عبور از فضای واقع گرایانه در سه موومان اول به دنیای تخیلات کابوس زده در دو موومان پایانی ایفای نقش می کند. اجزاء تشکیل دهنده ی این موومان گوناگونی و پیچیدگی ویژه ای دارند، با این همه برلیوز این عناصر گوناگون را در فرم واحدی یکپارچه به هم آمیخته است.

موومان سوم هم فرمی شبیه موومان پیشین دارد (کودا- A′ B A- مقدمه). سوژه اصلی این موومان (میزان ۲۰ به بعد) که یکبار هم به طور خلاصه در میزان های ۴ و ۵ موومان نخست ارائه شده را، برلیوز پیشتر در مس سولونل (۵-۱۸۲۴) استفاده کرده بود. ولی این تم را در این سمفونی خیلی استادانه تر و متنوع تر بکار گرفته است و موومان سوم تحت تاثیر مجموعه یی از وارایاسون های این تم می باشد.