آروین صداقت کیش
در نقد کتاب “تا بردمیدن گلها” نوشته محمدرضا فیاض
موسیقی امری اجتماعی است، بیش از اغلب هنرها، شاید چون بخش مهمی از کنشی که به عینیت یافتنش منجر می شود پیش چشم و گوش مردم روی می دهد یا شاید چون بیش از هر هنری می تواند در رگ و پی زندگی آدمی برود، با آن آمیخته شود و همه جایش حاضر باشد. به همین نسبت لااقل در میان نویسندگان فارسی زبان موسیقی، تمایلی وجود دارد برای نپرداختن به این وجه که لابد از فرط بدیه ی بودن بسیاری اوقات بحث درباره ی آن را از یاد می برند یا به تلویح برگزار می کنند.
«تا بردمیدن گلها» نوشته ی تازه ی «محمدرضا فیاض» درست عکس این روند هنجاری را در پیش گرفته است؛ در چهار فصل به دوره ای پرداخته که از سپیده دم تجدد تا رسیدن به برنامه ی گلهای رادیو را دربرمی گیرد، آن هم از منظری کاملا جامعه شناختی. او نخست به پاسخ آن دو شاید ابتدای بند به جستجو برخاسته و پاسخی که به دست داده درخشانترین ایده ی کتاب را می سازد.
انتخاب رادیو و سال تاسیس آن، به عنوان نقطه ی عطف تاریخی-جامعه شناختی-موسیقایی به قدری هوشمندانه بوده که آن را همچون نقطه ی کانونی ذره بینی ساخته که اجازه می دهد رویدادهای پیش و پس از خودش، از مشروطه تا کودتای ۳۲ را در حد و مرز ممکن بزرگنمایی و شفافیت تحلیل کند، بسیاری روال های اجتماعی مرتبط با موسیقی را آشکار سازد یا آنها را به گونه ای بازتفسیر کند که سویه های مغفول اجتماعی شان هویدا شود.
گویی با این گزینش گزیده همه ی چیزهایی که می توانست، تکه پاره، فرآیندهای موسیقایی-اجتماعی زیر پوست جامعه ی ایران تلقی شود سرجای خود قرار می گیرند و پیوندهایشان را بروز می دهند.
این را از همان آغاز، از «پیشگفتار» اندیشه برانگیز که حکم اعلام روش شناخت را نیز دارد، می توان به روشنی دید. پس کلیدواژه ی کتاب می شود بازنگری، زیرا قرار است با برجسته سازی یک نقطه ی عطف تاریخی باقی رویدادها را در نسبت با آن بنگریم و چنین کاری ذاتا مستلزم بازنگریستن است.
بازنگری فیاض (که تا حدودی روح اندیشه ی دوران کنونی نیز هست) از دوگانه های سیاه و سفید مجادله انگیز معاصر موسیقی ما می گذرد، از بسیاری از عادت های فکری و ارزشگ ذاری های مرسوم فراتر می رود (مثلا غرب-شرق، مبتذل-غیرمبتذل یا…) و با گریز از فروکاست های پیش پاافتاده و دیدن جنبه ها و لایه های پنهان تر، رهسپار یک بررسی جامعه شناختی (به معنای علمی) می شود.
۱ نظر