مقدمه
این نوشتار نه یک مقاله تحقیقی بلکه مطلبی است درباره یک معظل فراگیر در سطح جامعه موسیقی به نام «بی اطلاعی». مدتی پیش در فضای مجازی ویدیویی از خبرگزاری ایسنا با کد خبر ۹۶۰۱۰۱۰۰۱۸۷ درباره اجرا با چنگ ارجان انتشار یافت. در این ویدیو خانم رابعه زند از نوازندگان ساز قانون عنوان کرد که یکی از آشنایان ایشان به نام آقای سیف الله شکری (از متخصصین بازسازی سازهای باستانی) پس از پژوهش هایی چند، اقدام به نمونه سازی «بربط جام ارجان» یا همان «چنگ ارجان» با قدمتی حدود ۱۴۰۰ سال قبل از میلاد مسیح نموده است. خوشبختانه با وجود دانش موجود که در فضای مجازی و غیرمجازی درباره دانش سازشناسی در ایران چاپ شده است، منابع اطلاعاتی مناسب جهت تحقیق و پژوهش در دسترس می باشد. با یک جستجوی ساده در اینترنت یا و نگاه به کتب موجود در ایران، می توان متوجه شد که سازهای نقش شده در جام ارجان از دیدگاه سازشناسی “Organology” در چه رده ای قرار می گیرد. اینکه چنین سازی برچه اساس و مستنداتی بازسازی شده است، خود جای بحث فراوان دارد اما این که چرا ساز را به جای «لیر»، «چنگ» نامیده اند خود بسیار جای دارد. با توجه به مطالبی که در این ویدیو عنوان شده لازم است که مطالبی چند در این مورد با استناد به منابعی که در انتها ذکر شده است به صورت مستند ذکر گردد.
درباره کشف جام ارجان
روزنامه جام جم در خبری به کد “۱۷۷۵۰۱۵۶۲۹۸۳۴۹۸۲۴۸۷” در مورد جام ارجان مطالبی را ذکر می کند؛ در سال ۱۳۶۱ به طور اتفاقی آرامگاهی متعلق به دوره عیلام نو در شهرستان بهبهان واقع در استان خوزستان شناسایی شد که جام ارجان یکی از چند اثر بهدست آمده از اتاق این آرامگاه است. سطح بیرونی جام ساده و فقط دارای کتیبه کوتاهی با متن «کیدین ـ هوتران پسر کورلوش» در نزدیکی لبه بود؛ اما نقوش کنده ظریفی تمامی سطح داخلی جام را پوشانده است.
آنچه باعث شناخت این ظرف به عنوان نمونهای منحصر به فرد در میان دیگر ظروف مشابه مربوط به هزاره اول پیش از میلاد می شود، علاوه بر نقوش، قطر زیاد دهانه ظرف (۴۳. ۵ سانتیمتر) است. شاید اهمیت نقوش و ایجاد فضای کافی برای به تصویر کشیدن ۶۶ نقش جانوری و ۱۱۲ نقش انسانی، علاوه بر دیگر نقوش، هنرمند را مجبور به ساخت جامی با این ابعاد کرده است.
در مورد قدمت این جام نظرات متفاوت است. باتوجه به نقش کلاه نوک تیز در این جام و تعلق این نوع کلاه به دوره عیلام میانی، می توان این جام را به دوره عیلام میانی به بعد منتسب کرد و طبق اظهارات محققین تاریخ ساخت جام ارجان محدوده زمانی وسیعی نزدیک به ٢٧۵ سال (٨٠٠ تا ۵٢۵ پیش از میلاد) را در بر می گیرد یعنی دوره عیلام نو.
بهنظر میرسد که نقوش این جام در حلقه های متعدد، جلوه گر شکوه یک امپراتوری قدرتمند و یک مراسم بزرگ است. بعضی از حلقه های این جام روایتگر، حرکت مردم این کشور از نقاط مختلف، اعم از مناطق کوهستانی شمال و شمال شرق یا از نخلستانهای جنوب و… با همراه کردن هدایایی، به محل برگزاری جشنی ملی است. همچنین این نقوش میتوانند گویای این باشند که در آن زمان چه مکانهایی زیر سلطه عیلامیان است و چند ملت در عیلام زندگی میکنند و اینکه قدرتِ حکومتی را نشان میدهد که همه مردم هوادار آن هستند و پادشاه آن را دوست دارند. یکی از حلقه ها نیز نشان دهنده رقص و پایکوبی مردم بعد از اهدای هدایا است.
۱ نظر