خسرو جعفرزاده
به عبارت دیگر موسیقی ایرانی، از این دیدگاه موسیقی رایج در ایران است. شناسایی این موسیقی در طول تاریخ ممکن نیست چرا که موسیقی قبل از پیدایش وسایل ضبط صوت، گذرا و ناپایدار بوده است. قدیمی ترین موسیقی ایرانی ضبط شده و قابل بررسی، موسیقی های دوران مظفرالدین شاه قاجار (حدود ۱۰۰ سال پیش) هستند و آن ها نیز موسیقی هنری و درباری آن زمان اند و نه کل موسیقی رایج در آن زمان. (نک سپنتا ساسان / تاریخ تحول ضبط موسیقی در ایران)
مورد دیگر در تاریخ نگاری ها که موسیقی ایرانی معاصر را با موسیقی دوران باستان مربوط می کند و گاه باعث این پندار می شود که آهنگ های دوران ساسانی هنوز هم در ردیف های موسیقی ایرانی موجود و مورد استفاده هستند، همنام بودن بعضی از گوشه های ردیف با آهنگ هایی است که بنا به اشعار نظامی به باربد، موسیقی دان دربار خسرو پرویز که به احتمال قوی یک شخصیت افسانه ای است، نسبت داده می شود.
چرا که از یک طرف داستان های نظامی حدود چهار صد سال بعد از دوران خسرو پرویز ساخته شده و تاریخ نگاری نبوده و نیستند و از طرف دیگر همین نام ها در موسیقی عربی و ترکی هم به
مقام و پرده ها و به تعبیر دیگری به نام صداها یا نت ها) اطلاق می شود. (۵)
تقی بینش در تاریخ مختصر موسیقی ایرانی (ص ۴۵): «در آثار منظوم و منثور دوران اسلامی ایران، نام و شرح حال افسانه آمیز عده ای از موسیقی دانان دوره ساسانی به ویژه زمان خسرو پرویز دیده می شود که خود موضوع بحث انگیزی را تشکیل می دهد. نبودن این اسامی در متون پهلوی یا به عبارت صحیح تر متون بازمانده و بازسازی شده پهلوی از یک سو و اختلاف در ضبط آن ها از سوی دیگر (مانند سرکش، سرکس، سرگس، سرکب) سایه شک یا تردیدی ایجاد می کند که شاید تمامی آن ها یا بخش عظیمی از آن ها، زاییده تخیل یا ساخته و پرداخته کسانی باشد که خبر مختصری را شنیده و در جایی دیده و از قبیل داستان های مربوط به باربد، شاخ و وبرگ داده اند.»
پی نوشت
۵- دیوان کامل نظامی گنجوی (داستان خسرو شیرین). در این داستان علاوه بر سی لحن باربد که فقط سه لحن آن (تخت طاقدیس، مهرگانی و نوروز) با گوشه های ردیف همنام هستند در غزل گفتن نکیسا از زبان شیرین و سرود گفتن باربد از زبان خسرو نام مقام ها یا پرده ها از جمله عراق، حصار، یا عاشق آمده که به دوران ساسانی و زبان پهلوی مربوط نمی شوند. در تاریخ نگارها با این مورد چنین برخورد شده است:
حسن مشحون در تاریخ موسیقی ایران (ج ۱، ص ۵۶):
«باربد از موسیقی دانان و نوازندگان بنام و از بزرگ ترین آهنگسازان عهد خسرو پرویز بود که بسیاری از الحان و نواهای موسیقی را که هنوز بعضی از آن ها با همان نام در ردیف دستگاه هایب موسیقی کنونی ما باقی مانده است از ساخته ها و پرداخته های او می دانند و بعضی اختراع مقامات را به او نسبت می دهند.» نویسنده توضیح نداده که چه کسانی و در کجا چنین پنداشته اند. اما محمد حسن قریب در تاریخ موسیقی (ص۳) آورده است که:
«از ایرانیان قبل از اسلام نام باربد و نکیسا و سرکش در شاهنامه فردوسی و خمسه نظامی مذکور است. اگرچه بسیاری از حکایات این دو کتاب به افسانه می ماند، لکن چون سی لحن باربدی در کتاب برهان قاطع و غیر آن از کتب لغت و در قصائد و منظومات شعرا مذکور و در عهد فردوسی و منوچهری و نظامی و قرن ها بعد از آن هم معمول بوده و معروف است که باربد از صد لحن معلومات خود سی لحن انتخاب کرده و هریک را به مناسبت چیزهای عمده عصر خود تسمیه نموده معلوم می شود افسانه محض نیست.»
۱ نظر