پس آنچه در اینجا مهم تلقی میشود، انتقال موسیقی از «مویه»ی بلبل به درختی است که پس از آن توسط انسان قطع میشود و قادر است ترجمان آوازی باشد که از پرندگان آموخته است. به همین مناسبت، بیفایده نیست به این نکته اشاره کنیم که این امر همانند آنچه تصور شده، در واقعیت نیز رخ میدهد. چرا که مضرابِ عود در حقیقت از پر یا چنگال پرنده ساخته میشود. بنابراین پرنده به یک معنا همانطور که در خیال بر سیمهای عود آواز میخواند در واقعیت نیز چنین میکند. باید اضافه کنیم که چنین باورهایی به هیچ روی مختص جهان عرب نیستند. آرمسترانگ (۱۶) یک شعر قرون وسطایی ایرلندی نقل میکند که در مورد چنگ عبریان است و در آن چنگ به این شکل توصیف شده:
چنگِ پادشاهم را نزد من آرید تا اندوهم را به فراموشی سپارم
با نغمههای درخت موسیقی، اندوه آدمی آنی برطرف میشود
او، آنکه این درخت موسیقی به وی تعلق داشت، اشرافزادهای بود که شیرین مینواخت
چه بسیار آوازهای شگرفی که به شیرینی با آن ساز خوشصدا و موزون خواند…
همچنین در حماسهی فنلاندیِ کالاوالا قهرمان داستان وایناموینن، چنگ خود را که از استخوان ماهی ساخته شدهبود گم میکند و با پریشانحالی در یک جنگل سرگردان میشود. او صدای نالهی درخت غان را میشنود و میگوید:
من اندوه تو را به شادی بدل خواهم کرد
من تو را وادار خواهم کرد تا با شادی بخندی و آواز بخوانی
سپس چنگی از چوب غان میسازد.
در ادامهی شعر بیان میشود که او گوشیهای این ساز را از طلا و نقره و زهها را از گیسوان دوشیزهای ساخت.(۱۷)
مثالهای دیگری از این نوع نگرش راجع به سازهای موسیقی را به سهولت میتوان اضافه کرد؛ اما به طور کلی میتوان گفت بارزترین مصداقهای آن که در اینجا ذکر کردیم: ساختِ ساز از بدن نزدیکان (فرد مورد علاقه)، از جسد حیوان (حیوان توتمی) و یا از درخت است. هدف، بیان این نکته که رابطهی مستقیم و بیواسطهای بین واژههای سلتی، فینواوگری و سامی وجود دارد، نیست. گرچه نمیخواهیم آن را تکذیب هم کنیم چرا که تشابهات این دو، به حدی زیاد است که نمیتوان آن را انکار کرد.
گذشته از این، دستهی دیگری از نوشتهها درمورد آلات موسیقی به حوزهی اسلامی مربوط میشود. در میان انبوه نوشتارهای نظری در موسیقی در آثار فیلسوفان بزرگ عرب زبان از جمله الکندی، فارابی و ابن سینا منابع زیادی در مورد ساز عود موجود است که میتوان به عنوان منابعی علمی و آکادمیک به آنها رجوع کرد.
پی نوشت
۱۶- نقل از آرمسترانگ:
R. Armstrong, Musical Instruments Part One: The Irish and the Highland Hrp, Edinburgh:
Douglas, 1904, 12.
۱۷- نقل از پانوم:
H. Panum, Stringed Instruments of the Middle Ages, London, Reeves, n. d
۱ نظر