گفتگوی هارمونیک | Harmony Talk

نگرشی به تجدد طلبی در هنر و فرهنگ ایرانِ قرن بیستم (۱۲)

علّت دیگر و مهم تر رشد نکردن این شاخه از تجّدد، بی اعتنائی به ضرورت برگزاری کنسرت بود. اگر اجرای کنسرت در ایران ادامه می یافت و معمول می شد و همراه با آن «نقد موسیقی» هم پا می گرفت، مسلماً موسیقی ایران با نوسازی بیشتر به اعتلای مطلوب می رسید. اما برگزاری کنسرت که بدون برنامه مستمر گاه به گاه اتفاق می افتاد، آن طور که لازم است معمول نشد و مسئولین امور فرهنگی به این شاخه مهم فرهنگ در جامعه توجه لازم را نکردند.

در ایران سالن های سینما و تئاتر و حتی اپرا ساخته شد، اما سالن کنسرت به شکل ویژه آن بنا نشد، با آن که کنسرت مهم ترین وسیله ارتباط جمعی در عالم موسیقی است و استماع و درک عمیق موسیقی تنها در کنسرت (که فرصت و امکان هیچ فعالیت جنبی دیگر برای شنونده وجود ندارد) ممکن می شود.

راه اندازی رادیو مقارن با دوره ای که کنسرت می رفت تا موسیقی را در جامعه فرهنگی جااندازی کند، باعث کساد بازار کنسرت شد که این وضعیت هنوز هم ادامه دارد. در غرب کنسرت موسیقی حدود دو قرن قبل از رادیو معمول شده و جا افتاده بود.

تجدد به معنی تغییر کلی و اساسی موسیقی ایران به موسیقی غربی
زیر عنوان «موسیقی بین المللی» و «موسیقی علمی» با استفاده از گام های ماژور و مینور به جای مقامات و دستگاه های موسیقی ایران (نمایندگان: مین باشیان ها: سالار معزز و پسرش نصرالله خان و پرویز محمود):

طرفداران «موسیقی بین المللی» بر این باور بودند که موسیقی اصولاً یک زبان بین المللی است و نوع اروپایی آن مانند فنون و صنایع دیگر نوع تکامل یافته و «علمی» آن است. پندارِ «بین المللی بودن» زبان موسیقی را باید نتیجه این فرض دانست که محدوده فرهنگی موسیقی از محدوده فرهنگی زبان گویش بزرگ تر است. زبان موسیقی اروپائی یا غربی، بخشی از فرهنگی است که تحت تأثیر و همراه با مسیحیت شکل یافته و طبیعتاً در این دایره بزرگ فرهنگی به صورت یک زبان بین المللی درآمده است. اما محدوده فرهنگی دیگری که آن را خاورمیانه می نامیم (نک به مقاله «نقد تاریخنگاری موسیقی ایرانی») قابل شناسایی است.

در این محدوده بزرگ که شامل ملّت ها و اقوام عرب، ترک، فارس، کرد، لُر، آسوری، ارمنی، و غیره است، زبان بین المللی دیگری یعنی زبان موسیقی «شرقی» وجود دارد. اما در دورانی که ما از آن سخن می گوییم «شرق» و «فرهنگ شرق» یا مطرح نبود یا یارای مقابله با شیفتگی سرآمدان جامعه به غرب را نداشت. این شاخه در اصل به تجدد در امور نظامی و ارتش تعلق داشت و در مقوله هنر موسیقی نبود. ناصرالدین شاه می خواست که موزیک نظامی، مانند آنچه که در سفر فرنگ دیده و پسندیده بود، داشته باشد؛ بنابراین در دارالفنون شعبه موسیقی به ریاست مسیو لومر فرانسوی دائر شد.

خسرو جعفرزاده

خسرو جعفرزاده

متولد ۱۳۲۰ همدان – ۱۳۹۸ وین
موزیکولوگ و معمار
khdjzadeh@gmail.com

۱ نظر

بیشتر بحث شده است