دنبال ساز دست دوم می‌گردید؟

یادداشتی در مورد معنیِ اصطلاح «دست دوم» در مورد سازهای موسیقی

گاه از زبانِ آنها که تصمیم گرفته‌اند به دنیای موسیقی گام بگذارند می‌شنویم که دنبال یک «ساز دست دوم» هستند؛ احتمالاً با این ذهنیت که قیمت‌اش ارزانتر باشد یا اینکه اگر از ادامه‌ی راه منصرف شدند، زیاد متضرر نشوند.

سازهای موسیقی کلاسیک، در مقام یک کالا، با گوشی تلفن همراه، تلویزیون، یخچال و دیگر لوازم خانگی تفاوتی دارند. ارزش یک ساز لزوماً با استفاده شدن‌اش پایین نمی‌آید. سطح کیفی یک ساز از لحظه‌ای که کارِ ساخت‌اش تمام می‌شود، اگر به درستی از آن مراقبت شود (مثل هر کالای دیگر) افت نمی‌کند بلکه در مورد سازهای موسیقی احتمال دارد بالاتر هم برود. بخشِ عمده‌ی یک ساز چوب است و چوب با گذشت زمان، با خشک شدن بیشتر، به شرایط آکوستیکی بهتری می‌رسد. همچنین با گذشت زمان، ساز امتحان خود را پس می‌دهد. اگر قرار باشد دسته‌ی یک ساز تاب بردارد یا به دلیل ساخت بی‌کیفیت یا غیراستاندارد، بخشی از آن دچار مشکلی اساسی شود، با گذشت زمان و استفاده از ساز، ایرادات اینچنینی، بروز می‌یابند. اگر یک ساز پس از استفاده‌اش دچار چنین نقص‌هایی نشده باشد و ساز استانداردی باشد، با هر چه بیشتر نواخته شدن‌اش به اصطلاح جا می‌افتد.

لذا یک ساز، چه خوب، چه بد و چه متوسط – هرچه که باشد- با گذشت زمان آنچنان‌تر می‌شود و این شرایطِ ساخت و نگه‌داری‌اش است که می‌تواند در بهبود یا افتِ کیفی‌اش اثرگذار باشد. پس یک سازِ استفاده‌شده‌ی خوب‌نگه‌داری‌شده هیچ کم از یک سازِ نو -که سرنوشتی نامعلوم در انتظارش است- ندارد و حتی باارزش‌تر است.

«ساز دست دوم» ترکیب ناپسندی‌ست. دست دوم بودن در مورد اغلب کالاها نشان از ارزش پایین‌تر آن کالا نسبت به دست اول‌اش دارد اما در مورد ساز، معنایی ندارد جز بی‌دقتی گوینده‌اش. بر یک غیرموزیسین یا یک مبتدی حرجی نیست اما وقتی یک نوازنده‌ی حرفه‌ای یا یک معلم موسیقی می‌گوید: «یک ساز دست دومِ خوب برایت پیدا می‌کنیم!» پذیرفتنی نیست.

در مورد برخی از سازها مانند گیتار الکتریک، کیبورد یا حتی پیانو و گیتار آکوستیک، دست دوم بودن می‌تواند مصداق داشته باشد. شاید بتوان سازهای کارخانه‌ای و کارگاهیِ دست ساز را ملاکی در این موضوع در نظر گرفت. اما در حالت کلی، در خصوص سازهای دست‌ساز (و دست کم در مورد سازهای موسیقی کلاسیک ایرانی) بهتر است این اصطلاح به کلی کنار گذاشته شود. دست دوم بودن لزوماً نه ملاکِ خوب بودنِ یک ساز است، نه بد بودن و گویای واقعیتِ مهمی در مورد یک سازِ دست‌ساز نیست.


نویز