مروری بر آلبوم «روز ششم»

چهارگاهِ پیشرو

اگر اهمیت یک آلبوم را تنها در انتشار یک قطعه‌ی مهم تاریخی هم بدانیم، باید اهمیتی چشم‌گیر برای «روز ششم» قائل شویم. زیرا بالاخره پس از هفت دهه ضبطی شایسته از قطعه‌ی پروانه (نسخه‌ی ارکستری) امانوئل ملیک اصلانیان به دست می‌دهد. نسخه‌ی پیانویی پروانه را اصلانیان در سال ۱۳۳۳ نوشت. دانستن همین نکته کافی است تا پس از دقیق شنیدن آن دریابیم چه اندازه رویکردش به استفاده از مصالح موسیقی ایرانی نو و جسورانه بوده است.

آن روزها جریانِ اصلی چندصدایی‌نویسی موسیقی معطوفِ «هارمونیزه» کردن ملودی‌ها با کمک نوعی هارمونی تیِرسِ(Tiers) سازگار شده با موسیقی ایرانی بود. تنها یک سال پیش از آن پرویز محمود «کنسرتینو برای ویلن و ارکستر» را با بهره‌گیری از مصالح موسیقی ایرانی نوشته بود (بعید است آن زمان شنیده‌شده باشد). در این زمینه و زمانه است که می‌توان ارزش قطعه را دریافت.

به‌کارگیری هارمونی براساس سوم‌های غیرتونال، چهارم‌ها و پنجم‌ها برای ملودی‌هایی در مُد چهارگاه و استوار نگه‌داشتن فضای مدال، در زمان آفرینش پروانه بسیار نوآورانه بوده است (حتا از آن نوآورانه‌تر چندصدایی مقدمه‌ی همایون نسخه‌ی پیانویی که در نسخه‌ی ارکستری نیست). قطعه بیشتر حول تمِ مشخصه‌ی چهارگاه می‌گردد، از آن گسترش می‌یابد و دوباره بازمی‌گردد. علاوه بر محتوای چندصدایی، این برخورد فرمی با ماده‌ی اولیه و فن گسترش (ارجاع به یک تم نشان‌دار دستگاهی و بسط براساس منطق آن و نه تمی از یک آهنگ شناخته‌شده یا خود یک آهنگ کامل) نیز بر تازگی کار می‌افزوده است.

حتا امروزه هم که این روش برای آهنگسازان ایرانی کاملاً شناخته و بسیار متداول شده، دست یافتن به موفقیت موسیقایی (براساس استواری درونی) که اصلانیان ۶۵ سال پیش به‌تنهایی به آن رسید، بسیار دشوار است. بااین‌حال نسخه‌ی ضبط‌شده در آلبوم حتا برای کسانی که پروانه را از قبل می‌شناختند نیز تجربه‌ای تازه است. زیرا ویژگی‌های پیانونوازانه‌ی نسخه‌ی اول و درنتیجه کمی شخصیت قطعه در آن دگرگون شده. رنگ‌آمیزی ارکستر مخصوصاً با نقشی که به بادی‌های برنجی سپرده، آن رقص عاشقانه‌ی پروانه‌وار را جلوه‌ای بیرونی و حماسی بخشیده است.

بااین‌همه ارج و ارزش پروانه نباید باعث شود که فراموش کنیم زیبایی آلبوم به طرب‌انگیزی «واریاسیون روی رقص محلی» و تخیل و زیبایی ریتمیک باله‌ی «روز ششم» نیز هست.


نویز

***

گفتگوی هارمونیک

آلبوم «روز ششم» مجموعه سه قطعه مستقل کلاسیک از امانوئل ملیک اصلانیان و مهران روحانی است. دو اثر اول، «واریاسیون‌هایی روی رقص محلی» و «پروانه» نام دارند که از آثار آهنگساز ملیک اصلانیان هستند. «واریاسیون‌هایی روی رقص محلی» بازنویسی قطعه‌ای با همین نام است که در سال ۱۹۴۳ ساخته شده بود. «پروانه» هم قطعه‌ای تلفیقی از تکنیک موسیقی اروپایی، چهارگاه و هارمونی معاصر است. «باله‌ی روز ششم» که در سه پرده اجرا شده، اثری از مهران روحانی بوده و داستان روز ششم خلقت به روایت عهد عتیق است. موسسه فرهنگی هنری ماهور این آلبوم را در سال ۱۳۹۶ منتشر کرده است.