سعید یعقوبیان
طلایِ زرد
آگوست کُنت (۱۸۵۷-۱۷۹۸) که نخستین بار واژهی «جامعهشناسی» را به کار گرفت، موسیقی را اجتماعیترین هنرها میدانست. علم نوظهور، به سمتِ تبیینِ هرگونه انگاشتِ اجتماعی ِپدیدههای انسانی حرکت کرد تا وجوهِ ناپایدارِ آنچه را که پایدار به نظر میرسید درک کند. از سوی دیگر، جهانِ آکادمیک رشتههای متمایزی تعریف میکرد و جامعهشناسیِ موسیقی –اندیشیدن به هرگونه رابطهی موسیقی و اجتماع- زادهی این گسترش و تفکیکِ توأمان بود که نخستین ایدههایش بخشی از ساختمان فکری جامعهشناسی بودند و نسبتهایی نیز با رشتهی عامتر -جامعهشناسی هنر- مییافت.
این شاخه تا نیمههای قرن بیستم، رشد بطئی و پراکندهای داشت و کتاب آلفونس سیلبرمن (۲۰۰۰-۱۹۰۹) موسیقیشناس و جامعهشناس آلمانی، از نخستین تلاشها در جهت مدون و مجموع کردن رهیافتها بود. اگرچه این رشته امروزه آنقدر پیش رفته که خود، جامعهشناسیِ مستقلی میطلبد (جامعهشناسیِ «جامعهشناسیِ موسیقی») اما در فهمِ راهی که پیموده شده، کتاب سیلبرمن –در مقامِ یک تألیفِ مهم در میانهی راه- از نقاط عطف است و ترجمهی نقاط عطفِ دیگر میتواند منابع مفیدی برای خوانندهی فارسیزبان فراهم آورد.
ترجمهی انگلیسی کتاب، در سال ۱۹۶۳ چاپ شد و کتابِ منتشر شده در ایران، ترجمه از زبان انگلیسیست. ناشرِ پر کارِ کتاب حاضر، در نیمهی نخست سال جاری، نزدیک به هشتاد عنوان کتاب، عموماً در حوزهی علوم اجتماعی، منتشر کردهاست اما دستکم در خصوص این کتاب باید گفت با این انتشار اتفاقی در این شاخه از جامعهشناسی در ایران نیافتاده و بهرهی چندانی از خواندن این ترجمه متصور نیست.
این تعبیر دربارهی هر ترجمهای رایج است که متن نهایی نه تنها نباید بوی ترجمه بدهد بلکه قصد غایی، به دست دادن فهم روشنی از متن مبدأ به زبان مقصد است. شگفتا که حتی پیشگفتارِ دوصفحهایِ مترجم نیز (که چهار سال پیش از انتشار نوشته شده!) خود نشان از ترجمه دارد. زبانِ سست و گنگِ کتاب و متنِ ویراستاری نشده و پر اشتباه آن، راهِ هرچه خوشبینانه به سمت این کتاب رفتن را میبندد. هدف، گویی بیش از آنکه فهم پیشینیِ مترجم و انتقالِ پسینیِ مفاهیم به خواننده باشد چاپ کتابی با عنوان جامعهشناسی موسیقی و کامل کردن مجموعه بودهاست. جملات کتاب همانقدر مفهوماند که چنین کتابی را با بیتِ «خشک سیمی، خشک چوبی…» آغاز کردن.
ترجمهای که در دست داریم این گزاره را به ذهن میرساند: مخاطبی که مفاهیم چندبُعدیِ جامعهشناسی موسیقی را دریابد به احتمال قوی کسیست که در حد خواندِن متنِ روانِ کتابِ اصلی، انگلیسی میداند. ترجمهای اینچنین، کدام مانع را میتواند از سر راه بردارد؟
نویز
***
گفتگوی هارمونیک
کتاب «جامعهشناسی موسیقی» اثری است از آلفونس زیلبرمان که روحالله قاسمی آن را ترجمه کرده و انتشارات آرنا این کتاب را در سال ۱۳۹۴ به بازار عرضه کرده است.
۱ نظر