آروین صداقت کیش
تاریخ ادبیات عالمانه در موسیقی*
از قرن ۵ تا ۹ هجری
حتی پیش از این که به کیفیت ترجمه یا محتوای علمی کتاب «مکتوبات فارسی در باب موسیقی، قرن پنجم تا نهم هجری» بپردازیم این کتاب نکته‌ای در خور توجه دارد؛ روند درست و مرسوم کار دانشگاهی. اصل کتاب که بیش از یک دهه پیش منتشر شده پایان‌نامه‌ی دکتری مؤلف، مهرداد فلاح‌زاده بوده است. مترجم، سهند سلطان‌دوست نیز چنان که خود مقدمه‌ی کوتاهش بر کتاب اشاره می‌کند در جریان کار روی پایان‌نامه‌ی کارشناسی ارشدش با این منبع مهم آشنا شده و به ترجمه‌ی آن همت گماشته است.
این روند آن‌جا خود را به تمامی نمایش می‌دهد که بدانیم مترجم (احتمالاً) در اثر کاری که روی کتاب حاضر خواه به عنوان مرجع خواه به عنوان متن در دست ترجمه کرده موضوع پایان‌نامه‌ی دکتری‌اش را در تداوم آن برگزیده است. او رساله‌اش را که هنوز در دست انجام است به ادامه‌ی پژوهش فلاح‌زاده یعنی فراهم آوردن فهرست توصیفی و بررسی مکتوبات فارسی موسیقی از قرن دهم تا سیزدهم اختصاص داده است. این نمودی است از تاثیر و تاثر کار فکری دانشگاهی هنگام تحصیل و پس از آن.
بااین‌حال این تنها نکته‌ی شایسته‌ی توجه در محتوا و ترجمه‌ی کتاب نیست بلکه تنها ابتدای مسیر است. کتاب گرچه عنوان موسیقی بر خود دارد و یک منبع رساله‌شناسی است اما از جهت روش‌شناسی و اهداف با تحقیقات امروزی در زمینه‌ی رسالات موسیقی که در فضای دانشگاهی ایران انجام و منتشر می‌شود تفاوتی عمده دارد. این تفاوت عمده از آن‌جا ناشی می‌شود که مؤلف موسیقی‌شناس نیست بلکه متخصص مطالعات تاریخی است و بنابراین گرایش کتابش که در حقیقت نوعی فهرست توصیفی و گاه تحلیلی رسالات به شمار می‌آید سمت و سویی می‌گیرد که در ایران منفرد است.
او چنان که خود می‌گوید و متنش نیز آن را تأیید می‌کند در کار تهیه‌ی نوعی تاریخ ادبیات برای یک گونه‌ی خاص از ادبیات دانشورانه است. از همین رو تا حدودی که امکانات و تحقیقات پایه در زمان تألیف رساله‌اش اجازه می‌داده جنبه‌های ادبی و متنی رسالات را در پرتو دانسته‌های روز از تکامل زبان فارسی امروزی در دوره‌ی مورد بحثش کاویده و در اختیار خواننده قرار داده است.
این امر ممکن است خواننده‌ی فارسی‌زبان آشنا با نوشتارهای موسیقی را در ابتدا و هنگامی که هنوز به درستی کتاب را مطالعه نکرده به اشتباه بیندازد که این هم عنوانی دیگر در میان تحقیقات مشهور به «ادبیات و موسیقی» در ایران است.
* این یادداشت کوتاه پیش‌تر در روزنامه‌ی توسعه ایرانی منتشر شده است.
۱ نظر