پیمان سلطانی
و اما در ایران پس از گذشت سی سال، زنان آواز ایران، هنوز از رها ساختن آوایشان محروم اند و با آن که بسیاری از آنان در سرزمین خود حضور دارند، به جایی تبعید شده اند که می بایست در آن سکوت اختیار کنند و به همین سبب جامعه بخشی از حافظه خود را رفته رفته از دست داده است چرا که نتوانسته همه آرا و صداها را در متشکل شدن جامعه حضور بدهد. نتیجتاً عده ای اندک اندک در اثر این رانده شدگی و نَفَس بری، چون دیگر به صورت عاطفی و احساسی نتوانسته اند فضای هستی شناسانه ی زبان ناخوداگاهشان را بیان کنند، خود را فراموش شده می پندارد و در این قطع شدن، کل جامعه به تدریج متوجه سرریز شدن احساسات به بن بست رسیده می شود و به سوی بحران و خفقان گام می نهد.
از سوی دیگر با تاکید بر این نظریه که انسان مدام در حال شدن است و می بایست خود را از نو آغاز کرده و به خلق مجدد خود دست یابد؛ شخص را قادر می سازد در هر شرایطی خود را از موقعیت و شرایط گِلی خارج سازد – همچون بودا که قصر شاهی را رها می کند و سر به کوه و بیابان می گذارد.
در چنین وضعیتی، زنان آواز ایران به سبب تحریم و منع خواندن، آیا می بایست سکوت اختیار کنند و یا مانند تی. اس. الیوت معترض باشند و به مرگی دیگر شادمانه شوند و انسان دوباره ساز را مطرح سازند؟!
این اولین بار نیست که عده ای همواره آثارشان مورد پسند حاکمان وقت قرار نمی گیرد و مورد غضب نیز واقع می شوند و ناخواسته تبعید و یا اجباراً مهاجرت می کنند به جایی که قرار است شاید! سکوت را برگزینند.
اما ثمره ی این لب دوختگی و مهاجرت های اجباری و تبعیدهای خانگی برای زنان آواز ایران چه بوده است؟ آیا آنان در این سال ها در اجراهای خارج از وطن توانستند و یا خواستند که مانند «سن ژون پرس»، حقوق دان و شاعر سمبولیستی، استعمارگران را به چالش بکشند و نمونه ی آنابازی را خلق کنند که هم ثمره و سمبل حیات، زندگی و وطن هنرمند باشد و هم جهان را از درون مانند سن ژون پرس به گونه ای بیان کنند که معنای رهایی و فریاد یک معترض است:
… دیروز بود! پرنده گریخت!
در سومین منزل ماه، پاسداران ستیغ تپه ها چادرهای خود را برچیدند. جسد زنی در شنزار سوزانده شد و مردی به سوی مدخل بیابان پیش رفت…
… سپس در غرب سال بادها فرا رسید…
… هلا! ما از تو در شگفتیم، خورشید! چه دروغ ها که به ما نگفتی!
پرنده می خواند: « ای سالخوردگی!… » رودها چون آوای زنان در بستر خویش اند و این جهان زیباتر است…
آیا آن زبان ناخودآگاه توسط مجریان آواز زن ایران از درون سانسور شده است و آیا قرار است قمرالملوک دیگری از نو آغاز کند؟
سمبولیست ها شعر را از جایی آغاز کردند که با واقعیت متعارف قطع ارتباط شده بود. آنها جهان شان را فرو رفته در مه و ظلمت و اندوه می دانستند، اما با تلقین و تداعی و پیشنهاد، در پی ذهنی کردن اشیاء در قلمرو تفکر و احساس بر آمدند.
مگر در ۱۹۳۳ نازیسم اولین گروه روشنفکران و هنرمندان و نویسندگان را به مهاجرت وا نداشت؟ مگر عده ی کثیری از یهودیان، کمونیستها، سوسیال دموکرات ها، لیبرال ها و حتا مسیحیان را از دم تیغ نگذراند؟ مگر در همان سال نام چهره هایی چون برشت، فروید، توماس مان، اینشتن، آیسلر و… در لیست سیاه منتشر نشد؟ اما بسیاری از این هنرمندانِ در تبعید، خلق کردن را وسیله ی نجات و زنجیر ارتباطی یشان با جهان می دانستند؛ همچون الیویه مسیان که زیباترین آثارش را- کوارتت برای پایان زمان- در زندان خلق کرد.
مگر غیر از این است که یک جا نشینی از ویژگی های ژنتیکی انسان محسوب می شود؟ و آیا جز این است که انسان در صورت کوچ قلمرو واقعی خود را به قلمرویی مجازی بدل می کند؟ همیشه بخش بزرگی از انسان ها زندگی را در کوچ، بلاتکلیفی و فرار به سر برده اند و اتفاقاً همه ی انسان ها در قلمرو جدید با تکیه بر ایدئولوژی های خاص و رسیدن به خود آگاهی می کوشند تا با رمز گذاری به سوی متشکل شدن و یک مبارزه جمعی گام نهند.
۱ نظر