اکنون موردی که باقی می ماند، سخن در باب موسیقی باستانی و سازهای قدیمی ایران است. روایات فرانسویان در این زمینه کاملا آشکار است، در این روایات، ذکر انواع رقص ها و تفریحات عمومی شده است، ولی بیهوده در پی یافتن نکات روشنگری در باب ساختمان سازها و چگونگی نواختن آنها هستند.
مطالبی که برای نخستین بار در اینجا نقل می شود، اطلاعاتی است که مسیو لومر بنابه خواهش ما گردآورده است. امید است که این مطالب نقائص موجود در تاریخ هنر موسیقی مشرق زمین را مرتفع کند.
رقص ها همواره یکی از تفریحات پراهمیت این کشور را تشکیل می دهند.
این رقص ها بسیار ساده ولی سخت شهوت انگیز هستند و با تنبک و کف زدن همراه می باشند.
اندیشه های راستین این رقص ها را می توان در آثاری که توسط مسیو لومر نزد شودن به چاپ رسیده است جستجو کرد، از جمله: بیست لحن محلی ایران برای پیانو (۱۸۷۲)، پانزده لحن محلی ایران برای پیانو (۱۸۸۱)، چهارصدائی روی نواهای ایرانی (۱۸۸۱) و غیره…
آلات موسیقی قدیم و جدید ایران
طرح سازها از: آقای سرهنگ علی اکبرخان (۲۰) استاد دارالفنون تهران.
گفتیم که سازهای موسیقی نظامی در کشور شاهـنشاهی ایران همانهائی است که در کشور فرانسه متداول است.
آلات موسیقی اطاقی به شرح زیر است:
تار
کاسه صوتی این ساز از چوب توت، دسته آن از چوب گردو و گوشی های آن از چوب شمشاد است. دهانه کاسه صوتی بوسیله پوست «بره تودلی» پوشیده شده است.
این ساز که در تمام ایالات ایران متداول است، دارای پنج سیم است که دو رشته از آنها از جنس آهن و بقیه از جنس مس زرد رنگ است. تار را با یک تکه مس زرد رنگ که نامش «مضراب» است می نوازند.
سنتور
این ساز را با چوب گردو می سازند، دارای ۷۲ رشته سیم از جنس مس زرد است، سیم های آن ضخیم تر از سیم تار است؛ این ساز را با دو کوبه چوبی که به آن «مضراب» می گویند می نوازند، سنتور در تمام ایالات ایران متداول است.
دوتار
سازی است شبیه سه تار.
کاسه صوتی آن از چوب توت و دسته آن از چوب گردو و گوشی های آن از چوب شمشاد ساخته می شود. روی کاسه صوتی آن با پوست «بره تودلی» پوشیده شده است، دو سیم از جنس ابریشم زرد رنگ دارد؛ این ساز را با ناخن انگشت سبابه دست راست می نوازند و در ایران خیلی کم در عمل می آید.
سه تار
ساختمان این ساز شبیه تار است، چهار سیم دارد که دوتای آن از جنس آهن و دو سیم دیگر از جنس مس زرد رنگ، سه تار را با ناخن سبابه دست راست می نوازند و در تمام ایالات ایران متدوال است (۲).
چنگ
این ساز که شبیه «هارپ» است دیگر در ایران متدوال نیست و نمی دانند که از چند رشته سیم تشکیل می شده است، در هرات هنوز هم نواختن آن معمول است.
دمبک
نوعی طبل از جنس چوب یا چوب پنبه است، دهانه آن با پوست بز پوشیده شده است، این ساز برای همراهی کردن آلات موسیقی دیگر به کار می رود و با دو دست نواخته می شود. (۲۱)
قانون
قانون دیگر در ایران وجود خارجی ندارد، ولی چنانکه می گویند، شباهت به سنتور داشته است، این ساز هنوز هم در ترکیه موجود است.
پی نوشت
۲۰ – مرحوم روح الله خالقی در کتاب سرگذشت موسیقی ایران (جلد اول – صفحه ۲۱۳) نوشته است: «میرزا علی اکبر خان ملقب به مزیّن الدوله که معلم فرانسه و نقاشی دارالفنون هم بود، به سمت مترجمی لومر منسوب گردید و درس موسیقی نظری او را که برای شاگردان می گفت بطور سؤال و جواب به فارسی ترجمه کرد و اولین کتاب تئوری موسیقی را به سبک جدید با جمله های فرانسه و ترجمه فارسی آنها نوشت و در چاپخانه دارالفنون به چاپ رسانیده در دسترس شاگردان مدرسه قرار داد (۱۲۶۱ مطابق ۱۳۰۱ هجری قمری).» لازم به یادآوری است که سرهنگ علی اکبرخان، عنوان نقاشباشی دربار را نیز داشته است.
۲۱ – در متن Le Dambeque ثبت شده است که قاعدتاً باید Dombaque باشد.
۱ نظر