علیرضا جواهری
نی به عنوان کهن ترین ساز موسیقی ساخت دست بشر شناخته شده است. نتیجه کاوشهای به عمل آمده در این زمینه، تاریخ استفاده از گیاه نی را برای ساختن سازهای بادی در ارتفاعات امریکای جنوبی (در کشور پرو) به ده هزار سال قبل باز می گرداند. نقاشان ایرانی در مینیاتورهای خود از هزار سال قبل تصویر “نایی” را در جلسات سماع همراه با دف به تصویر کشیده اند.
نی در موسیقی دراویش ترکیه در استامبول و قونیه دارای اهمیت ویژه ای است و صدای نی همواره در مراسم ذکر در تکیه ها به گوش می رسد.
نزدیکی تاثیر صدای نی به صدای انسان و کیفیات صوتی این ساز، آنرا به صورت نمادی از روح بشر معرفی کرده است. چنانچه در پنج هزار سال قبل در مصر، نی را به همراه جسد نوازنده آن به خاک می سپردند! با این باور که روح نوازنده در ساز او باقی می ماند.
بشنوید اجرایی را از نی نوازی استاد نایب اسدالله اصفهانی
در ادبیات فارسی نیز نوازنده نی و نای و نایی (نی نواز) مورد توجه اکثر شعرای کلاسیک ایران بوده و در اشعار آنها داری مقام و منزلت خاصی می باشد.
گیاه نی نسبت به شرایط اقلیمی و خاک نقاط مختلف کره زمین دارای تنوع بسیاری است و به صور مختلف برای ساختن سازهای بادی مورد استفاده بشر قرار گرفته است. اما بطور کلی هر ساز بادی از دو قسمت اصلی تشکیل شده، یکی مولد صدا و دیگری لوله تشدید یا رزنانس.
بشنوید اجرایی را از نی نوازی استاد حسن ناهید
در سازهای بادی صدا یا در اثر برخورد ستونی از هوا به لبه تیز تیغه ای تولید می شود، مانند تولید صدا در نی لبک و انواع نی ها یا صدا در اثر لرزش زبانه ای از جنس پوسته بیرونی نی تولید میشود، مانند مولد صدا در سرنا و قره نی و یا در اثر لرزش لبهای نوازنده در ترومپت، سپس نسبت به طول های مختلف لوله تشدید، فرکانس ها و نت های مختلفی را میتوان تولید کرد.
بشنوید اجرایی را از دهل و سرنای سیستانی
در نی ایرانی سر تیز لبه نی، بین دندانهای فوقانی نوازنده قرار میگیرد و هوا از بین زبان سقف دهان گذشته و بوسیله زبان به سر تیز لبه نی هدایت میشود و صدا تولید میگردد.
در موسیقی محلی ترکمنستان نیز، نی را بر روی دندانها قرار می دهند و سرفلزی ساز با دندان نوازنده در تماس است، این تنها موردی می باشد که به تکنیک مورد استفاده در مکتب ایران و یا مکتب اصفهان تشابه دارد.
بشنوید اجرایی را از نی نوازی استاد حسن کسایی
در نقاشیهای موجود در یکی از موزه های اروپا اثر میرزا علی، نقاش اوایل دوره صفویه یعنی اوایل قرن نهم هجری طرز قرار گرفتن نی در دست نی نواز را کاملا” متشابه با تکنیک امروز نشان می دهد.
بشنوید اجرایی را از کلارینت نوازی استاد سعید اتوت
تفاوت در شکل لوله تشدید انواع نی ها خیلی کم می باشد، در صورتی که مولد و نحوه تولید صدا در فرهنگهای مختلف دارای انواع گوناگونی است.
بشنوید اجرایی را از ترمپت نوازی استاد منوچهر بیگلری پور
توجه به این مینیاتور قدمت استفاده از دندان در نوازندگی نی و تولید صدا توسط زبان در ایران را احتمالا” از دوره قاجاریه و نایب اسدالله اصفهانی به دوره قبل از قاجار بر می گرداند یا شاید در دوره های قبلی این تکنیک متداول بوده ولی قبل از «نایب» فراموش شده و او مجددا” آن را احیا کرده است.
تفاوت اندازه های نی را ببینید.
چندین نسل نوازندگان نی ایران از شهر اصفهان برخاستند از جمله سلیمان، آقاباشی، نایب اسدالله اصفهانی، مهدی نوایی، حسین یاوری و استاد حسن کسائی.
بخشی از تکنوازی استاد حسن کسایی را ببینید.
امروز نیز آثار علاقه به این ساز و سنت نی نوازی در بین مردم اصفهان مشهود است. کم و بیش همه از چگونگی این تکنیک مطلعیم.
تنها می توان اضافه کرد که استفاده از زبان، حجم داخل دهان و دندان و لب های نوازنده همگی رنگ و کیفیتی خاص به صدای نی ایرانی بخشیده که آن را از همه سازهای هم خانواده خود متمایز ساخته است.
۱ نظر