گفتگوی هارمونیک | Harmony Talk

سازهای بادی ایران و قابلیت های آنها (۹)

در قسمت قبل به معرفی انواع نی در موسیقی نواحی و مناطق مختلف ایران پرداختیم که به طور کلی به سه دسته تقسیم می شدند:

۱- نی کوتاه و انواع نی لبک

۲- نی بلند که در برخی مناطق معروف به نی چوپانی است

۳- نی هفت بند که جزو ساز های ملی ایران محسوب می شود

همانطور که ذکر شد نی هفت بند دارای ۵ سوراخ در روی ساز و یک سوراخ در پشت ساز است و به دو شیوۀ لبی و دندانی نواخته می شود.

در روش دندانی سر نی را که معمولا از جنس فلز است در دهان و بین دندان ها می گذارند و هوا را بدون هیچ واسطه ای به درون لولۀ ساز می دمند.

برخی نوازندگان برای سری نی به جای فلز از تلق استفاده می کنند.

برای دمیدن در نی از نفس اندوخته شده در ششها استفاده می شود، در روش دندانی به دو روش سر نی را در میان دندان ها قرار می دهند، در حالت اول سر نی را در وسط دندان پیشین قرار می دهند و در حالت دوم سر نی را میان دندان نیش و پیشین می گذارند. حالت اول اصولی تر بوده و صدای حاصله از ساز نیز شفاف تر خواهد بود.

هنگام دمیدن هوا به طور مستقیم وارد نی می شود و زبان باید روی نی قرار بگیرد.

برخی نوازندگان در حین نواختن نی را در سمت راست دهان می گذارند و برخی در سمت چپ.

اگر نی متمایل به سمت راست باشد، باید سمت راست دهان روی نی باشد و سمت چپ آزاد و بالعکس.

همانطور که ذکر شد هوای درون ششها باید به طور مستقیم و بی هیچ واسطه ای به درون ساز دمیده شود.

Hassan Nahid

استاد حسن ناهید و
قرار گرفتن ساز در سمت چپ دهان

درآوردن صدای نی در ابتدا و برای هنرجویان مبتدی کاری است دشوار و برای رسیدن به صدایی مطلوب نیازمند مدت ها تمرین و ممارست است.

پس از رسیدن به صدایی شفاف و مطلوب نوبت به تغییر اصوات و رسیدن به فواصل مختلف است.

برای به دست آوردن اصوات مختلف در یک محدودۀ صوتی از انگشت گذاری روی سوراخ ها استفاده می شود، به طوری که با گذاشتن و برداشتن انگشت ها از پایین ساز به بالا طول لولۀ ساز تغییر کرده و در اثر آن ارتفاع صوت تغییر می کند. هر چه طول مفید لوله بلند تر باشد صدا بم تر و هر چه طول لوله کوتاه تر شود، صدای زیر تری خواهیم داشت.

همانطور که قبلا نیز ذکر شد، دست راست در پایین ساز و دست چپ بالای ساز قرار می گیرد، بنابر این شماره گذاری انگشتان از پایین یعنی دست راست به این ترتیب خواهد بود:



استاد محمدعلی کیانی نژاد و
قرار گرفتن ساز در سمت راست دهان

انگشت اول دست راست نقشی در نوازندگی ندارد و آزاد می باشد

انگشت دوم دست راست روی سوراخ اول

انگشت سوم دست راست بین سوراخ اول و دوم قرار می گیرد و حکم تکیه گاه را دارد

انگشت چهارم دست راست روی سوراخ دوم قرار می گیرد

انگشت پنجم دست راست (شست) در پشت نی قرار گرفته و حکم تکیه گاه دارد

انگشت اول دست چپ آزاد است

انگشت دوم دست چپ روی سوراخ سوم قرار می گیرد

انگشت سوم دست چپ روی سوراخ چهارم قرار می گیرد

انگشت چهارم دست چپ روی سوراخ پنجم قرار می گیرد
انگشت پنجم دست چپ (شست) روی سوراخ ششم نی در پشت نی قرار می گیرد



عکس وضعیت انگشتان دو دست در حین نواختن نی

برخی نوازندگان نی بر حسب عادت محل دست راست و چپ را برعکس می گیرند و به عبارتی در حین نوازندگی دست چپ را در پایین و دست راست را در بالای نی قرار می دهند.

نی هفت بند دارای چهار محدودۀ صوتی است که هر یک دارای رنگ و جنس و ویژگی متفاوت است:

Audio File
در این فیلم به محدودۀ صدا های اصلی نی در چند بخش توجه نمایید.



نوازندگی نی به شیوه لبی

۱- صدای بم که خود دو نوع می باشد – بم قوی که دارای صدایی گیرا و دلنشین است و برای نواختن آن نیاز به نفس بیشتر است. دومین حالت صدای بم، بم نرم می باشد که صدایی ملایم و محزون دارد.

برای نواختن بم قوی نوازنده لازم است ساز را با زاویۀ باز تری نسبت به بدن خود قرار دهد و در هنگام اجرای بم نرم زاویه ساز نسبت به بدن بسته تر شده و شدت دمیدن کمتر می باشد.

۲- صدای اوج: در اصل یک اکتاو بالا تر از صدای بم بوده و در اصل می توان صدای اوج را ادامۀ منطقی صدای بم نرم در روند توالی اصوات در ساز نی دانست.

۳- صدای غیث: صدای آن تیز تر و شفاف تر از اوج بوده و در اصل محدودۀ زیر صدای نی می باشد.

۴- صدای پس غیث: صدای آن زیر تر از غیث بوده و در اصل زیر ترین محدودۀ صوتی نی می باشد.



استاد محمد موسوی و
قرار گرفتن ساز در سمت راست دهان


audio file
بشنوید اجرایی را از محدوده های مختلف نی را با نی استاد محمد علی کیانی نژاد


audio file
بشنوید اجرایی را از صدای بم را با نی استاد حسن کسایی


audio file
بشنوید اجرایی را از صدای بم و اوج را با نی استاد حسن کسایی


audio file
بشنوید اجرایی را از صدای بم و بم نرم را با نی استاد حسن کسایی


audio file
بشنوید اجرایی را از صدای اوج، غیث را با نی استاد حسن کسایی


audio file
بشنوید اجرایی را از صدای بم نرم را با نی استاد محمدعلی کیانی نژاد


audio file
بشنوید اجرایی را از صدای اوج، غیث و پس غیث را با نی استاد حسن کسایی


audio file
بشنوید اجرایی را از موسیقی محلی بختیاری را با نی استاد علی حافظی با شیوه دندانی


audio file
بشنوید اجرایی را از نی نوازی به شیوه لبی با اجرای استاد حسن ناهید

در قسمت بعد به بررسی حالت های مختلف انگشت گذاری در محدوده های صوتی نی می پردازیم.

علیرضا جواهری

علیرضا جواهری

۱ نظر

بیشتر بحث شده است