برای بررسی وضعیت انگشت گذاری روی نی به بررسی تک تک این حالات می پردازیم و نکته ای که می توان روی آن تمرکز کرد این است که با هر وضعیت انگشت گذاری قادر خواهیم بود ۴ صدای متفاوت در ۴ محدودۀ مختلف نی ایجاد کنیم. البته در برخی از محدوده های صوتی ممکن است محدودیت اجرایی برای تولید برخی اصوات وجود داشته باشد و یا اجرای شفاف و خوش صدای برخی فواصل به خصوص در محدودۀ پس غیث نیازمند تمرین های بسیار است.
حال به بررسی حالات های متفاوت انگشت گذاری در ساز نی به صورت تصویری می پردازیم.
وضعیت اول حالت دست بسته که تمامی انگشتان روی سوراخ های نی قرار می گیرند و در این وضعیت طول لولۀ صوتی ساز در بلند ترین وضعیت خود بوده و صوت حاصله بم ترین صدای ساز می باشد.
البته نوازندگان نی با تغییر زاویه لب و نی و تغییر فشار می توانند تقریبا تا نیم پرده بم تر از صدای اصلی دست بسته را نیز تولید کنند. برای مثال در نی سل (دو) علاوه بر نغمه دو، نغمه سی بکار و گاهی سی کرن هم قابل اجرا است.
انگشت گذاری در حالت دست بسته و نت حاصله در محدوده های مختلف
در حالت بعدی انگشت دوم دست راست از روی سوراخ اول برداشته می شود و بقیۀ انگشت ها کماکان روی سوراخ ها باقی می مانند. در این حالت صدای اصلی در محدودۀ بم، نغمه ر می باشد در عکس زیر به وضعیت انگشتان و نغمه های حاصله در محدوده های مختلف ساز نی توجه کنید.
انگشت گذاری ر بم
در حالت بعدی انگشت سوم دست راست (دست پایینی) از روی سوراخ دوم برداشته می شود و در این وضعیت نوازنده قادر به تولید در صدا در هر محدوده خواهد بود با نفس و فشار هوای طبیعی در محدودۀ بم نغمه می کرن و با فشار هوای بیشتر صدای می بکار ایجاد خواهد شد. اجرای صحیح نغمه می بکار برای برخی هنرجویان این ساز در مراحل ابتدایی مشکل است و مدت ها نیاز به تمرین است تا بتوان از صدای طبیعی می کرن با این وضعیت انگشت گذاری به یک صدای می بکار شفاف و کوک رسید.
همین فواصل ربع پرده در سایر محدوده ها هم ایجاد می شود، به تصویر انگشت گذاری و صداهای حاصله در محدوده های متفاوت توجه کنید.
انگشت گذاری می کرن و می بکار
در انگشت گذاری بعدی می توانیم نغمه می بمل را در محدودۀ بم ایجاد کنیم، بدین صورت که انگشت سوم به صورت نصفه روی سوراخ دوم از پایین قرار می گیرد که به آن اصطلاحا نیم انگشت هم می گویند.
اجرای این حرکت در سرعت های بالاتر مشکل است و نیازمند تمرین های بسیار است تا یک نوازنده بتواند با تسلط کامل این نت را اجرا کند. دقت کنید که در این حالت انگشت گذاری نوازنده نیمۀ بالایی سوراخ را گرفته و نیمۀ دیگر سوراخ باز می باشد. به تصویر انگشت گذاری و صداهای حاصله در محدوده های متفاوت توجه کنید.
انگشت گذاری می بمل
در اگشت گذاری بعدی هر دو انگشت دست راست از روی سوراخ ها برداشته می شود و انگشت اول از دست چپ هم از روی سوراخ سوم برداشته می شود. در این حالت صدای تولید شده در محدودۀ بم نت فا خواهد بود. به تصویر انگشت گذاری و صداهای حاصله در محدوده های متفاوت توجه کنید. در این حالت انگشت گذاری به طور عمومی زیر ترین صدای پس غیث قابل اجرا است و اجرای نت های زیر تر در این محدوده تقریبا بسیار مشکل است و در بسیاری از موارد ارزش صوتی ندارد.
انگشت گذاری فا
در وضعیت بعدی قادر به اجرای نت فا دیز خواهیم بود، توجه کنید در این حالت هم از تکنیک نیم انگشت برای تولید صدای فا دیز در محدودۀ بم استفاده می شود. نوازندگان چیره دست می توانند با همین انگشت گذاری صدای فا سری را نیز تولید کنند. به تصویر انگشت گذاری و صداهای حاصله در محدوده های متفاوت توجه کنید. در این حالت انگشت گذاری اجرای محدودۀ پس غیث بسیار مشکل و تقریبا ناممکن است مگر نوازندگان خاص با ساز های خاص.
انگشت گذاری فا دیز
در حالت بعدی به جز انگشت شست دست چپ که گرفته است مابقی انگشتان از روی سوراخ ها برداشته می شوند. در این وضعیت قادر به تولید نغمه سل در محدودۀ بم خواهیم بود. به تصویر انگشت گذاری و صداهای حاصله در محدوده های متفاوت توجه کنید. در این حالت انگشت گذاری معدودی از نوازندگان قادر به تولید صدای سل در محدودۀ پس غیث هستند و تقریبا صوت حاصله در بسیاری از ساز ها ارزش موسیقایی ندارد مگر ساز های خاص که فواصل آن بسیار دقیق هستند.
انگشت گذاری سل
حالت بعدی انگشت گذاری وضعیت دست باز است که تمامی انگشتان از روی سوراخ ها براداشته می شوند و این حالت زیر ترین صدای حاصله در هر محدودۀ صوتی است. در محدودۀ بم صوت حاصله نغمه لا خواهد بود. با تغییر زاویۀ لب و ساز و تغییر فشار هوا می توان نغمه سی بمل را هم به صورت گذر و پیوسته به لا تولید کرد. این حالت به خصوص در آواز دشتی (با شاهد «لا») بسیار زیاد توسط نوازندگان اجرا می گردد و شاید یکی از ویژگی ها و زیبایی های نی در اجرای این آواز باشد. به تصویر انگشت گذاری و صداهای حاصله در محدوده های متفاوت توجه کنید.
انگشت گذاری دست باز
ممنون از توضیحاتتون به نکات مهمی اشار شده