سعید یعقوبیان
با چنین انگیزه ای بوده است که گوستاو مالر نامِ “ترانه ای برای درد و رنج زمین” را که در ابتدا برای اثرِ معروف خود برگزیده بود، با این هدف که از بار اندوه اثر برای مخاطب بکاهد، به “ترانه ی زمین” تغییر می دهد که حقیقتن دو عنوان، با دو بارِ عاطفی متفاوت اند.
میزان پیروزمندی آهنگسازان در این امر بی شک متفاوت خواهد بود و لزومن صاحب اثر به آسانی به این هدف دست نمی یابد.
اما آهنگسازی که معتقد است نام اثر بر شنوندگان و شُنودشان تأثیرگذار است این ریسک را می پذیرد و نامی برمی گزیند.
می توان اینگونه خلاصه کرد که در بحث تأثیر نام یک اثر موسیقی، وجود برخی پیش فرض ها در ذهن خالق اثر، او را به سمت نامگذاری سوق می دهد تا به اهداف خود در نقد و نظر شنوندگان دست یابد؛ ولی این توفیق همیشه حاصل نمی شود.
دو، امر نامگذاری بالذات چیزی در خود دارد که برای هر مؤلفی اغوا کننده است: مالکیت!
آهنگساز، خودآگاه یا ناخوداگاه، با نهادن نامی خاص روی یک اثر، مالکیت خود را تثبیت می کند؛ مالکیتی اعتباری.
اما این اعتبار خود متکی است به قرادادهای اجتماعی پذیرفته شده در حیات بشری؛ همچنانکه والدی بر فرزند خود نامی می گذارد. این قراردادها گرچه اعتباری اند ولی ما بر اساس واقعیتهای زندگی آنها را پذیرفته ایم. چه کسی می تواند نام دیگری بر پرلود “بعد از ظهر یک فون” کلود دبوسی برگزیند؟ شنوندگانِ این اثر تا قرن ها بعد، هرگونه برداشتی از این موسیقی داشته باشند نیز، باز نام این قطعه همین خواهد بود و این عنوان را شخصی به نامِ کلود دبوسی انتخاب کرده است؛ «آهنگساز اثر» و طرفه اینکه این مالکیت، در هر حال حتی با “مرگ مؤلف” نیز همواره معتبر خواهد بود.
باید پذیرفت زمانیکه نام یک اثر “کنسرتو پیانو شماره ۲۳ در لا ماژور” یا “کوارتت زهی در دو مینور، اپوس ۱۸، شماره ۴” است این ابراز مالکیت گنگ خواهد بود. با نامگذاری خاص، رابطه ای اعتباری بین اثر از یک سو و صاحب اثر از سوی دیگر شکل می گیرد و آهنگساز بر پایه ی این مالکیت می گوید: این منم که نام “اروئیکا” را برای موسیقی خود برگزیده ام و هرگاه دلم بخواهد می توانم این اسم را خط بزنم یا هر نام دیگری بر آن بگذارم!
***
ثمره ی سخن:
با دست گذاشتن بر خاستگاههای نام یک اثر موسیقایی، ضمن پذیرفتن اینکه نامی که صاحب اثر برمی گزیند، می تواند شنود مخاطب را تحت تأثیر قرار دهد، باید اذعان داشت که این گزاره همواره صادق نبوده و در موارد بسیاری نیز نام یک اثرِ موسیقی، تأثیر خنثایی دارد و نام، بیش از آنکه مخاطب را تحت تأثیر قرار دهد، پاسخی است به آنچه در ذهن و اندیشه ی صاحب اثر وجود دارد. به عبارت دیگر با در نظر گرفتن دو خاستگاه یادشده، نام اثر و تأثیر آن، بیش و پیش از آنکه برای شنوندگانِ یک اثر موسیقی موضوعیت داشته باشد، گویای وجود ذهنیتی در صاحب اثر است که به وجود یک نام خاص منجر می شود.
۱ نظر