سعید یعقوبیان
در سی سالگی تصنیف این اثر ارکسترال، چه برای کسانی که پخش آن از تلویزیون دوشبکه ای صدا و سیمای دهه شصت را خوب به یاد دارند و شنیدن مجدد آن بیشتر جنبه های نوستالژیک برایشان دارد، و چه برای آنها که شاید حتی یک بار هم آن را نشنیده باشند! شنیدن آن خالی از لطف نخواهد بود. همچون بسیاری از دیگر آثار، یافتن نسخه ای با کیفیت از اجرای این اثر توسط ارکستر سمفونیک تهران (البته اگر وجود داشته باشد) بسیار دشوار است. با این حال همین نسخه ای که موجود است نیز با تمام بی کیفیتی اش تا حدود زیادی عظمت اثر را باز می نمایاند.
این قطعه ی کوتاه سه دقیقه ای، اولین قطعه از آلبومی بنام «بوی بهار» است که توسط حسن ریاحی (آهنگساز سرود ملی فعلی) و به سفارش صدا و سیما ساخته شده بود. شاید صفت شکوهمند برای این قطعه عنوان مناسبی باشد که برای دست یافتن به این شکوه از تمام قابلیت های ارکستر به خوبی استفاده شده است؛ به وی‍ژه از سازهای کوبه ای و سازهای بادی برنجی.
در شکل کلی، قطعه دارای سه بخش است: اول مقدمه، دوم بخشی که مرحوم علیقلی به عنوان سولیست، کلام را اجرا نموده و بخش آخر که با شعر «ای خدا این وصل را هجران مکن» و با صدای مهرداد کاظمی اجرا شده است. قطعه در فضایی نزدیک به مد «نوا» و با مقدمه ای چهارضربی آغاز می شود که هارمونی دلنشین و مطبوع آن، شروع بخش آوازی پرتنش و کوبنده ی بعد را غافلگیرکننده تر ساخته است.
این بخش کوتاه مقدمه گون، با نوای کنترباس ها و ضربان طبل کوچک پایان می یابد و با غرش ناگهانی تیمپانی، بخش آوازی قطعه آغاز می شود. صدای استوار مرحوم علیقلی گویی با تمام ارکستر هم وزن است و همچون دو کفه ی ترازو در تعادل صدایی ارکستر نقش بسزایی داشته است. شفافیت ادای مخارج حروف و تسلط کامل در مناطق صوتی مختلف، در اجرای دقیق علیقلی مثال زدنی ست.
از سوی دیگر کر عظیم بکار گرفته شده نیز که پس از اجرای سولیست، کلام را تکرار می کند، در شکوهمندی این اثر موثر افتاده است. دیگر اینکه به فراست، بخش اعظم ارکستر، هنگام اجرای علیقلی خاموش است و سه تار در پس زمینه خواننده را همراهی می کند. با این توضیح که سه تاری که مرحوم سهیل ایوانی نواخته با تکنیک دست دوتار اجرا شده است.
از خلاقیتهای شایان توجه دیگر این بخش، مدولاسیون بدیع و گذرای آن به ماهور در جمله های «چاک شده ست آسمان…» و «باغ سلام می کند…» است که اولی با بازگشت به ملودی اصلی (رونق باغ می رسد…) و دومی با شروع شعر «ای خدا این وصل را هجران مکن» (بخش سوم قطعه) مجدداً به فضای نوا باز می گردند. جالب است که این تغییر مد با گذشت سه دهه هنوز شنیدنی ست. شاید علت این امر توجه ناکافی آهنگسازان به تغییرات مدال و محصور بودن آن ها در تغییر مدهای پیش بینی شده در ردیف موسیقی کلاسیک ایران باشد که در طول دهه های گذشته، بارها و بارها تکرار شده و تجربه های معدودی توانسته اند که این حصار دست و پاگیر را بشکنند.
در ادامه، بخشی که مهرداد کاظمی به عنوان سولیست اجرا نموده، هم به لحاظ شکست ریتمیک و هم به لحاظ تفاوت رنگ و حجم صدای سولیست ها، کنتراست زیبایی خلق کرده است. بدین معنی که آنچه علیقلی با صدای شارپ و حجیم خود می خواند استکاتو و کوبنده است و آنچه مهرداد کاظمی با صدای لطیف و فانتزی خود می خواند سنگین و لگاتو. تفاوت دیگر در بخش سوم، همزمانی اجرای سولیست و کر است که البته با رنگ آمیزی بادی های برنجی شکوه و صلابت این بخش دوچندان شده است.
قطعه هیچ زیاده و کمی ندارد. راسخ و پر توان آغاز می شود، اوج می گیرد، شنونده را لحظه به لحظه با تنش و آرامش خود همراه می کند و بی هیچ زیاده گویی و اضافاتی، متین و پرغرور به انجام می رسد.
بعد از دیدن ومطالعه وبعد شنیدنن این مطلب که اشکهایم را سرازیر کردند بسیار تحت تاثیر قرار گرفتم ممنون از این تلاشها.
در راه نتوانستم اثر را بشنوم اما حتما بعدا خواهم شنید و حتم احترام ام بیشتر و بیشتر خواهد شد به زنده یاد علیقلى به دکتر ریاحى فوق العاده و پر احترم به نادر مرتضى پور که به من همیشه کارهایم ارزش نهاده اند ولطف داشته اند به همکاران عزیزم در ارکستر سمفونیک و گروه کرآقاى کاظمى وشما سجاد پورقناد خوب و عزیز که همیشه شمع را روشن نگه داشته اید و همه و همه.
به امید آنکه بدست تان برسد از راه هاى دور
چقدر عالی نوشتید. با مرور خاطرات اشکم سرازیر شد. پاینده باشید.