سعید یعقوبیان
بر اساس کشفیات باستان‌شناسی، فلوت نئاندرتال از استخوان ران چپ یک خرس جوان ساخته شده است. این ساز در سال ۱۹۹۵، درون غاری در کشور اسلوونی کشف شد؛ و کاشف آن، ایوان ترک، باستان‌شناس برجستۀ اسلوونیایی بود. این کشف آن‌قدرها هم دور از زمان حال نیست.
اکنون این پرسش پدید می‌آید: آیا آن لحظۀ خاصِ انسانی، که یک ابزار صوتی برای نخستین‌بار معنا و بارِ هنری پیدا کرد؛ آن لحظه‌ای که انسان با ترکیب اصوات سرگرم شد و از طنین حاصل‌شده لذت برد؛ آیا آن لحظه، آغاز تاریخ موسیقی نبود؟
به آن لحظۀ خلسه و لذت موسیقایی که انسان نئاندرتال تجربه کرده است فکر کنید. صدای فلوت او، نخستین نشئه‌های موسیقایی بشر را رقم زده. احتمالاً از آن بازی هیجان‌انگیز، لذت می‌برده است؛ همان انسان نئاندرتالی که چند ساعت پیش، مشغول تکه‌تکه‌کردن یک خرس بوده و پوست آن حیوان را از گوشت گرمش جدا می‌کرده است…
در اروپا و آسیا، سازهایی مشابه با آن فلوت، در کاوش‌های باستان‌شناسی فراوان کشف شده‌اند. موزه‌های متعددی نیز وجود دارند که مجموعه‌ای از این‌گونه سازها را در اختیار دارند. اما نکتۀ مهم در مورد آن فلوتی که پیش‌تر به آن اشاره شد، آن بود که متعلق به نئاندرتال‌ها بود. این کشف بسیار غافلگیرکننده بود؛ هم از نظر قدمت آن، و هم از نظر موسیقی حاصل از آن ساز. و از همه مهم‌تر اینکه، پیش از این کشف، چنین تصور می‌شد که نئاندرتال‌ها فاقد زبان یا هر نوع بیان گفتاری بوده‌اند، و این یافته، چنین نظری را با تردیدهایی مواجه ساخت.
اما اگر دوباره به موضوع گوشت‌خواری و نخستین تلاش‌های موسیقایی انسان بازگردیم؛ استخوان‌های حاصل از طعمه و شکار، نخستین سازهای بادی انسان در تاریخ موسیقی بوده‌اند. سازهای کوبه‌ای نیز با استفاده از پوست شکارها ساخته می‌شدند؛ که تا همین امروز نیز این روند رایج است. هرچند که به دلایل مختلف، جایگزین‌هایی برای استفاده از پوست واقعی حیوانات پیدا شده است. (منظور از «دلایل مختلف» آن است که حذف استفاده از پوست حیوانات، لزوماً ناشی از دغدغه‌های حمایت از حیوانات نبوده است. برای مثال، زمانی که دایره‌هایی با طلق ساخته شدند، یکی از دلایل مهم آن این بود که پوست طبیعی به‌واسطۀ دما و رطوبت، دچار تغییراتی می‌شود که اجرای موسیقی را مختل می‌کند.
بنابراین، برای دستیابی به صدایی پایدار و قابل استفاده در هر شرایطی، از صدای نرم و گرم پوست حیوان صرف‌نظر شد و تلاش شد با استفاده از طلق، آن صدا شبیه‌سازی شود.) البته نمونه‌های دارای پوست واقعی نیز همچنان رایج هستند و استفادۀ گسترده‌ای دارند. نه‌تنها در دایره، بلکه در بسیاری از سازهای کوبه‌ای در جهان و در انواع سبک‌های موسیقایی، از پوست حیوانات استفاده می‌شود.
۱ نظر