سعید یعقوبیان
باز هم اگر به موضوع گوشت‌خواری بازگردیم، باید گفت نخستین شیپورها نیز از شاخ حیوانات ساخته شده‌اند. در زبان انگلیسی، واژۀ «Horn» به معنای شیپور است، اما معنی اصلی این واژه همان «شاخ حیوانات» است. این هم‌ارزیِ واژگانی بسیار معنادار است؛ گویی از ابتدا، شاخ حیوان و شیپور، یک چیز واحد بوده‌اند.
در کتاب مقدس و در بخش عهد عتیق نیز به این موضوع اشاره شده است. قدیمی‌ترین ساز نزد قوم یهود، «شوفار» (Shofar) نام داشته است که نوعی شیپور بوده و از شاخ قوچ ساخته می‌شده است.
یکی دیگر از نمودهای ارتباط شکارگری انسان اولیه با موسیقی، پیدایش سازهای زهی یا همان سیمی است. کمانی که انسان شکارچی از آن استفاده می‌کرد، نخستین نیای سازهای زهی به‌شمار می‌آید که به‌تدریج، ساختار آن تغییر یافته و برای تولید موسیقی مناسب شده است. آندره شفنر (Shaeffner)، که یکی از سازشناسان برجستۀ جهان به‌شمار می‌آید، در پژوهشی مطرح کرده است که در آفریقا، قبیله‌ای به‌نام بوشمن وجود دارد که نوعی کمان خاص می‌سازند که هم برای شکار کاربرد دارد و هم برای موسیقی؛ یک ابزار واحد با دو کاربرد متفاوت.
در تاریخچۀ ساز چنگ نیز این دیدگاه مطرح شده که شکل و نحوۀ ساخت ابتدایی آن، برگرفته از ساختار کمان بوده است.
در نگاره‌ها و نقاشی‌های ایرانی نیز نمونه‌های متعددی دیده می‌شود که ساز چنگ در کنار کمان به تصویر درآمده است و به‌طور کلی، حضور آن در صحنه‌ها و نقاشی‌های مربوط به شکار، بسیار قابل‌توجه است.
خلاصه آن‌که، رابطه‌ای میان موسیقی و خونریزی در گذشتۀ بشر، در جنبه‌های مختلف تاریخ موسیقی قابل‌ردیابی است. تا به امروز نیز، بسیاری از سازهای موسیقی که مشاهده می‌کنیم، یا حاوی بخشی از اعضای بدن حیوانات هستند -مانند پوست، استخوان، دل و روده، شاخ- یا نشانه‌هایی از ابزارهای شکار یا جنگ، نظیر نیزه و کمان را در خود دارند.
تنها استثنا در میان انواع سازهای موسیقی، سازهای بادی چوبی هستند. باید گفت که احتمالاً این سازها از دل جوامعی گیاهخوار پدید آمده‌اند، یا نمایانگر همان وجهِ همه‌چیزخواری انسان هستند. البته با وجود آن‌که قدیمی‌ترین ساز کشف‌شده از جنس استخوان بوده است، استفاده از گیاهان در ساخت سازهای موسیقی، منافاتی با کاربرد استخوان ندارد.
سازهای بادی چوبی نیز ممکن است قدمتی هم‌تراز با نمونه‌های استخوانی داشته باشند، اما به‌دلیل ماهیت چوبی‌شان، در گذر زمان دچار فرسایش شده و از بین رفته‌اند.
در هر صورت، جز سازهای بادی چوبی، سایر سازهای موسیقی همگی دارای پیشینه‌ای خون‌آلود هستند.
وقتی سخن از «آلات موسیقی» به میان می‌آید، خود واژۀ «آلات» -به‌معنای ابزارها- نکته‌ای در خود دارد؛ چرا که این‌ها نه‌تنها ابزارهایی برای تولید صدا، بلکه در اصل، انگار ابزارهایی برای بقا نیز بوده‌اند.
۱ نظر