گفتگوی هارمونیک | Harmony Talk

موسیقی در جوامع دیکتاتوری: پارادوکس کنترل و مقاومت (۴)

۳. پایان‌بندی چندپهلو: پیروزی یا تسلیم؟
موومان پایانی با مارش پیروزمندانه‌ای آغاز می‌شود که مطابق استانداردهای هنر دولتی شوروی است. اما تحلیل طیف‌سنجی (Spectrographic Analysis) ضبط‌های تاریخی نشان می‌دهد شوستاکوویچ در اجراهای زنده، تمپوی این بخش را به عمد کند می‌کرده تا حس تهی‌شدگی را القا کند. همچنین، تم اصلی این موومان برگرفته از آهنگ «تولد دوباره» بر اساس شعر «هنرمند وحشی» پوشکین است که در آن به بیان این موضوع می‌پردازد که هرچند تلاش می‌کنند آثار اصیل را نابود کنند اما گذر زمان حقیقت را آشکار می‌سازد.(۶) استفاده شوستاکوویچ از این تم در سمفونی پنجم، که در دوره‌ای از سرکوب هنری در اتحاد جماهیر شوروی تصنیف شده بود، می‌تواند به عنوان یک پیام پنهان از بقای هنر و حقیقت در برابر ظلم و جهل تلقی شود. این وام‌گیری موسیقایی، لایه‌ای عمیق‌تر به تفسیر این سمفونی مشهور می‌افزاید.

طنز به مثابه راهبردی برای بقا
شوستاکوویچ زبان و ساختار این موسیقی را با بهره‌گیری از فلسفه «طنز وجودی یهودی» (۷) که در آن رنج بشری نه با نفی که با خنده‌ای تلخ پذیرفته می‌شود، بنا می‌کند. این رویکرد در سمفونی پنجم به شکل‌های زیر متجلی می‌شود:

– اغراق در دینامیک : تغییرات ناگهانی از ppp به fff که در موومان سوم مشاهده می‌شود، نه برای بیان احساسات که تقلیدی طنزآمیز از تبلیغات جنون آمیز حکومت استالین است.

– ناهماهنگی‌های عمدی: استفاده از کلاسترهای کروماتیک در بخش باسون‌ها که یادآور صدای ماشین‌های صنعتی است، استعاره‌ای از نابودی فردیت در نظام توتالیتر است.

– ارجاعات بینامتنی: شامل جمله‌ای در موومان چهارم است که عیناً از سمفونی نهم بتهوون وام گرفته شده، اما با تغییر گام به طعنه‌ای بر شعار «پیروزی نهایی پرولتاریا» تبدیل می‌شود. این رویداد در نیمه دوم موومان چهارم بخش (Allegro non troppo)، تقریباً بین دقایق ۷ تا ۱۰ رخ می‌دهد.

پی‌نوشت
6- در موومان آخر (چهارم) سمفونی پنجم دیمیتری شوستاکوویچ، به ویژه در لحظات قبل از اوج‌گیری نهایی، از تم آهنگ «تولد دوباره» (Vozrozhdeniye)، اپوس ۴۶ شماره ۱، استفاده شده است. این آهنگ در سال‌های ۱۹۳۶-۱۹۳۷توسط خود او  بر اساس شعری از الکساندر پوشکین ساخته شده بود. شعر «تولد دوباره» پوشکین درباره هنرمندی است که یک اثر هنری فاخر را با نقاشی‌های بی‌ارزش خود می‌پوشاند، اما با گذشت زمان، آن نقاشی‌های سطحی از بین می‌روند و اثر اصلی دوباره نمایان می‌شود.
7- “Jewish Existential Irony” به نوعی نگرش یا درک از هستی اشاره دارد که در آن افراد یهودی، با آگاهی از بی‌ثباتی تاریخی، آسیب‌پذیری و اغلب بی‌عدالتی‌هایی که با آن روبرو بوده‌اند، همچنان نوعی امید، خودآگاهی و حتی طنز را در مواجهه با پوچی یا دشواری‌های زندگی حفظ می‌کنند.

ضیاالدین ناظم پور

ضیاالدین ناظم پور
متولد ۱۳۴۵ تهران
آهنگساز، نوازنده رباب، نویسنده

۱ نظر

بیشتر بحث شده است