نزهت امیری
حال، چه‌گونگی قرارگیری سازهای مختلف را، در یک طرح یا چیدمان خاص، بررسی خواهیم کرد. نمودارهای بسیاری از شیوه استقرار سازها در ارکستر وجود دارد، بنابراین از تکرار این مطالب خودداری می‌کنم. (نمونه‌هایی از این نمودارها را در انتهای این فصل آورده‌ام). این به معنای بی‌اهمیت پنداشتن چنین موضوعاتی نیست. تصمیم‌گیری درباره شیوه چیدمان سازها تأثیر بسیاری بر لحن، تعادل، ترکیب، دقت و موفقیت کلی اجرای آنسامبل دارد. رهبر ارکستر مسئول استقرار سازها در ارکستر است. او باید از چیدمان‌های استاندارد استفاده کند، مگر آن‌که که نمونه مناسب‌تری برای گروه پیدا کرده باشد. هانسبرگر و ارنست، در صفحات (۹۴-۳۹۱) کتاب «هنر رهبری ارکستر»، برخی از نمودارهای استاندارد چیدمان را ارائه می‌دهند.
تصمیم‌گیری نهایی در باره چیدمان صندلی‌ها، بهتر است با صلاح‌دید رهبر ارکستر باشد و می‌تواند ترکیبی از این پارامترها باشد: ۱- نمودارهای منتشر شده، ۲- طرح‌های چیدمان استاندارد یا سنتی، ۳- خلاقیت رهبر ارکستر، ۴- آکوستیک سالن تمرین و اجرا (شامل پرده‌ها، سکوها و پایه‌ها)، ۵- اندازه گروه، ۶- ملاحظات اجرایی عملی مانند نقاط قدرت و ضعف صدادهی در مجموعه، و ۷- محل قرارگیری سازهای جهت‌دار. ممکن است برای تعیین مؤثرترین چیدمان، انجام برخی آزمایش‌ها ضروری باشد. فضای موجود در سالن اجرای کنسرت، می‌تواند عامل مؤثری در این چیدمان باشد. (همین چیدمان را در سالن تمرین هم آزمایش کنید).
جایگاه صندلی‌ها در ارکستر سمفونیک، (با اندکی تغییر)، استاندارد است. این تغییرات شامل جابه‌جایی مکان ویولا و ویولنسل و قرارگیری ویولن‌های اول و دوم در دو طرف رهبر ارکستر می‌شود. گاهی کنترباس‌ها در موقعیت کمی متفاوت قرار می‌گیرند. در بخش بادی‌های چوبی، نوازندگان اصلی جایگاه استانداردی در کنار هم دارند تا قدرت شنیداری و هماهنگی دیگر نوازندگان این بخش‌ها را بهبود بخشند.
گاهی به دلیل محدودیت فضای موجود، تغییرات جزئی در چیدمان خانواده‌های سازهای برنجی و کوبه‌ای به‌وجود می‌آید. مکان سازهای خاصی مانند چنگ، پیانو، چلستا و ساکسوفون، معمولاً با توجه به برجستگی نقش و قطعات این سازها در بافت موسیقی، تعیین می‌شود. پیکولو، کرانگله، کلارینت باس و کنترفاگوت معمولاً در انتهای بخش‌های خود قرار می‌گیرند.
در آنسامبل سازهای بادی، به طور سنتی، انعطاف‌پذیری بیشتری در جای‌گیری سازها (نسبت به ارکستر سمفونیک) دیده می‌شود. از آنجا که بخش عمده‌ای از سازهای این گروه‌ها را، سازهای بادی تشکیل می‌دهند، رهبر ارکستر باید سازهای مختلف را در موقعیتی قرار دهد که تعادل و ترکیب گروه را افزایش دهند. برخی از سازها، مانند ترومپت‌ها و ترومبون‌ها، سازهای جهت‌دار هستند و می‌توانند در رابطه با سازهایی که توان انتشار صوتی کم‌تری دارند، مشکلات تعادلی ایجاد کنند.
برای حل مشکلات این‌چنینی، می‌توان این سازهای جهت‌دار را در یک خط مستقیم قرار داد تا رو به رهبر ارکستر بنوازند. اگر نوازندگان سازهای جهت‌دار به سوی هم بنوازند، با پدیده حذف صدا روبرو خواهیم شد. نقاط قوت و ضعف صدادهی در بخش‌های مختلفِ یک سناریوی خاص نیز می‌تواند یکی دیگر از عوامل تعیین‌کننده در چیدمان صندلی در آنسامبل‌های بادی باشد.
۱ نظر