هامون هاشمی

با روش «نام یکتا برای هر نت» که برای سلفژ با دوی ثابت پیشنهاد شد، اینک با اشتراک ایجاد شده بین نام و صدای هر نت، ذهن و زبان به کمک هم می‌آیند تا هم صدای هر نت به‌خاطر سپرده شود و هم مسائل تئوری موسیقی که مربوط به زیرایی نت است در لحظۀ سرایش نتها (حتی برای افراد مبتدی) تداعی شود. می‌توان روش مشابهی برای سرایش نتها با شمارۀ درجات گام نیز ابداع کرد که در «سخن آخر»، پیشنهادی را در این زمینه مطرح می‌کنم، امّا باید در آینده بررسی‌‌های عملی و تجربی کافی در این زمینه صورت گیرد؛ و این دو روش می‌توانند مکمل هم باشند و روش درجات گام نوین پیشنهاد شده، می‌تواند ما را از مواهب روش دوی متحرک که همانا عدم تغییر نام درجات گام در تنالیته‌‌های گوناگون است نیز بهره‌مند ‌سازد و زیان‌‌های آن را نیز نخواهد داشت؛ ولی اصل سرایش را بر روی روش سلفژ نام یکتا برای هر نت می‌گذاریم که روشی عینی‌تر و ملموستر است، در مقایسه با روش درجات گام که ذهنی‌تر و مقایس‌های تر است.

۱. به‌کارگیری «سُ» به‌جای «سُل» که در گذشته هم معمول بوده باعث می‌شود این نت مانند بقیه نتها به یک واکه (حرف صدادار) ختم شود و بنابراین نتیجۀ نخست اینکه دیز و بمل‌دار کردنش با «ـَـ» و «او» ممکن شود و دوّم اینکه در تمپوی بالا و یا در کشش‌‌های کوتاهتر، زبان روی «ل» ساکن‌دار در «سُل» گیر نمی‌کند.

در این روش که می‌توان آنرا از اقسام سیستم دوی ثابت به حساب آورد، اشتراک ذهنی «نام-صدا» برای نتها به‌طور کامل برقرار خواهد شد زیرا برای هر نت (چه دیاتونیک و چه کروماتیک) یک نامِ یکتا وجود دارد؛ بدین صورت:

پس از استفاده از یکی از دیگرشیوه‌ها، برای بخاطرسپاری ملودی، می‌تواند مؤثر باشد ولی به‌تن‌هایی هیچگونه اشتراکی بین نام نت و صدا ایجاد نمی‌کند و درجات را به خوبی برای ذهن تفکیک نمی‌کند و به‌طور مستقل و به تن‌هایی نمی‌تواند پاسخگوی نیاز‌های سلفژکننده باشد؛ ولی به عنوان یک روش تکمیلی می‌تواند پس از درک تنالیته و ملودی، اجرایی با موزیکالیتۀ بهتر را سبب شود و به کمک آن موسیقی قطع‌های که سرایش می‌کنیم را بهتر حس کنیم.

نوعی روش دوی متحرک است که خاستگاه آن شهر نورویچ انگلستان بوده و در نقاط محدودی از جهان (به‌ویژه در قرن نوزدهم در انگلستان) متداول بوده ولی امروزه به ندرت از آن استفاده می‌شود، بنابراین به ذکر آن نمی‌پردازیم.

دو روش جهانی معمول سلفژ، یکی با دوی ثابت و دیگری با دوی متحرک وجود دارد که اوّلی در ایران کاربرد دارد. روش‌های غیرمعمولتر، یکی سلفژ با شمارۀ درجۀ گام و دیگری سلفژ با هجای ثابت است و شیوه‌‌های غیر از این‌ها به ندرت یا در مناطق محدودی از جهان کاربرد دارد. هر یک از روش‌های ذکر شده دارای مواهبی است و ایراد‌هایی نیز دارد که از بازدهی سلفژ می‌کاهد. در روش ابداعیِ سلفژ هجاییِ «نام یکتا برای هر نت (دیاتونیک و کروماتیک)»، ذهن و زبان به کمک هم می‌آیند تا با کمک اشتراک ایجاد شده بین صدا و نام نت، به سرایش مؤثرتر نتها کمک کند و مباحثی در تئوری موسیقی مثل تنالیته‌‌های گوناگون و علامت‌های ترکیبی در سرکلید برای نمایش آنها، نت‌های آلتره، مدولاسیون و هر آنچه به صدای نت و نمایش زیرایی آن بستگی دارد، به طرز عملی‌تر و ملموس‌تر در روند سلفژ برای ما تداعی شده و به کار رود.