کیوان پهلوان

دکتر عبالکریم گلشنی در مقاله «نوروز و نوسال در گیلان» (گیلان نیوز – سایت خبری تحلیلی استان گیلان، چهارشنبه، ۲۳ بهمن، ۱۳۸۷) می‌نویسد: «نوروزی» یا «نوروزی خوانی» در گیلان نخستین‌ بار در ۱۳۵ سال پیش توسط الکساندر خوتسکو (Alexander Choodzko) ایرانشناس روسی گرد‌آوری شده است. خوتسکو که مدت یازده سال در ایران و از جمله در ایالات شمالی ایران اقامت داشت، مطالعات ارزنده‌ای در زمینه‌های زبان شناسی ایران و بخصوص گویش‌های گیلکی، طالشی و مازندرانی انجام داد. حاصل این تحقیقات کتابی است پر حجم تحت عنوان: “Specimens of the Popular Poetry of  Persia” که به سال ۱۸۴۲م. در لندن به چاپ رسید.

نوروز خوانان، پیام‌آوران شادی و بهار هستند، که در آستانه سال نو و روزهای پایانی سال، بساطشان در مناطق مختلف مازندران گسترده می‌شود و از گذشته دور با فروکش کردن سرمای زمستان و نزدیک شدن بهار و تجدید حیات,طبیعت، پیک‌های نوروزی روستاها و شهرهای مازندران با اجرای مراسم، بازی‌های نمایشی، خواندن اشعار و ترانه‌هایی در وصف بهار و نوروز، به عاشقان طبیعت بشارت آمدن نوروز را می‌دادند.

مراسم نوروز خوانی در برخی از مناطق استان مازندران از حدود یک ماه مانده به عید نوروز آغاز می‌شود، در این منطقه نوروز خوانی بیشتر توسط چوپان‌ها و گاوچران‌ها انجام می‌گیرد. این افراد شب هنگام به درب خانه‌ها می‌روند و مژده آمدن بهار را به اهل خانه می‌دهند. آن‌ها با زنگوله‌ای در دست و تکان دادن آن، با ایجاد سروصدا وارد روستا می‌شوند و جلوی هر خانه شعر می‌خوانند و از صاحب خانه طلب عیدی می‌کنند. نوروز خوان‌ها در استان مازندران معمولا کیسه‌ای در دست دارند که طنابی به آن متصل است، کیسه را از روی پشت بام به داخل خانه‌ها می‌اندازند و اهالی خانه این کیسه را با شیرینی، تخم‌مرغ، قند و چای، برنج و یا پول پر می‌کنند.

نحوه اجرای مراسم نوروز خوانی در اغلب شهرها و مناطق کشورمان شبیه به هم است، نوروزخوانان معمولا تنها، دو نفره یا در گرو‌ه‌های چهار نفره به اجرای این مراسم می‌پردازند و هریک وظیفه‌ای را بر عهده می‌گیرند. معمولا دو نفر از اعضای گروه که صدای بهتری دارند، شعر را با آواز می‌خوانند و یکی دیگر از اعضای گروه ساز می‌زند. نفر چهارم گروه هم «کوله‌کش» یا «بارکش» است که با کیسه‌ای بر پشت یا در دست، هدایا را از مردم می‌گیرد و در کوله می‌گذارد.

نوروزخوان‌ها آمدن فصل بهار و عید نوروز را به مردم با شعر و آواز نوید می‌دهند و مردم را به امید و شادی دعوت می‌کنند. مردم هم برای قدردانی از نوروزخوان‌ها همواره تحفه‌ای به صورت پول، لباس و یا شیرینی به این افراد هدیه می‌دهند. نوروز خوان‌ها در اغلب مناطق ایران لباس‌های ساده و در برخی شهرهای کشورمان لباس‌های محلی بر تن می‌کنند و یک چوب دستی و کوله پشتی همراه خود دارند، نوروز خوان‌ها با زدن چوب دستی خود بر زمین مردم را از آمدن خود به کوچه و محله با خبر می‌کنند و هدیه‌های مردم را در کوله پشتی همراه خود می‌گذارند.

مراسم نوروز خوانی جزو آیین های دیرین شادمانی ما ایرانی‌ها برای استقبال از سال نو و عید نوروز است، که از زمان‌های دور در شهرها و روستاهای کشورمان برگزار می‌ شد و مردم با ساز و دهل به استقبال فصل بهار و سال جدید می‌رفتند؛ اما در حال حاضر در بسیاری از مناطق کشورمان اجرای این مراسم به صورت کامل منسوخ و یا نسبت به سال‌ها گذشته کمرنگ شده است.

در مناطق مختلف ایران نام‌های مختلفی را برای این مراسم ذکر کرده‌اند که از جمله معروف ترین اسامی را می‌توان نوروز نو سال، امام‌ خوانی، ساونگ خوانی، بهارخوانی، نوروزنامه، نوروزی و تعزیه بهاری بیان کرد.