نزهت امیری

آگاهی گروه از چالش‌های فنی و موسیقایی یک اثر، زمینه‌ساز ارتقاء سطح کیفی اجرا خواهد بود. شکل‌گیری این آگاهی، وابسته به توانایی‌های موسیقایی و مدیریتی رهبر ارکستر است. تفسیر معتبر یک اثر، نیازمند مطالعۀ مداوم پارتیتور و طراحی راه‌بردهای آموزشی برای انتقال اهدافِ آهنگ‌ساز به آنسامبل است. نقش مهارت موسیقایی و توانِ رهبر در فرآیند تمرین، به‌قدری حیاتی است که نمی‌توان بیش از این بر اهمیت آن تأکید کرد. حتی در حین تمرین، نوازندگان باید اجرایی گویا و موزیکال را تجربه کنند. رهبر ارکستر مسئولیت دارد که این اتفاق را رقم زند.

یک‌پارچگی و هماهنگیِ گروه، اهمیت بسیاری بر روند تمرین دارد. این شامل بسیاری از جنبه‌های اجرایی مانند کیفیت صدا، تعادل، ترکیب صدا، کوک، چگونگی تلفظ نت‌ها و آرشه‌گذاری است و شدت صدا، سَبک اجرا و جمله‌بندی موسیقایی را هم در‌ بر می‌گیرد. در توسعه‌ی یک گروه منسجم موزیکال، رهبر ارکستر باید این ایده‌ی یک‌پارچگی را در نظر بگیرد، زیرا بدون آن، گروه نامنظم و ناسازگار به نظر خواهد رسید. بیشترِ زمانِ تمرین باید به توسعه و دست‌یابی به این هم‌سانی اختصاص داده شود.

راه‌های بی‌شمارِ دیگری نیز وجود دارد که انتخاب آن‌ها در فرآیند تمرین واقعی، ممکن است تفسیر موسیقی تصور شده را تا حدودی تأیید کند یا آن‌را تغییر دهد.

ضبط صوتیِ تمرینات، این امکان را به رهبر می‌دهد که کار را بشنود و نتایج فرآیند تمرین را ارزیابی کند. در بسیاری از مواقع، رهبر ارکستر متوجه می‌شود که در روند تمرین، موارد خاصی را نادیده گرفته است. از آن‌جایی که در فرآیند تمرین، هم‌زمان اتفاقات زیادی رخ می‌دهند و رهبر مجبور است بر روی یک مشکلِ خاص تمرکز ‌کند، ممکن است از مشکلات دیگر غافل شود. به کمک ضبط صدا، رهبر می‌تواند در محیطی آرام وکم‌تر پیچیده، به روند تمرین گوش دهد و با دقت بیش‌تری برای تمرین بعدی آماده شود.

هنرجوی رهبری باید تا حد امکان برای فرآیند تمرین آماده باشد و اگر با مشکلات غیرقابل پیش‌بینی در روند تمرین مواجه ‌شد، باید برای حل این مشکلات یا به تأخیر انداختن آنها -تا زمانی که یک راهحل مناسب برای تمرین بعدی ابداع شود- تلاش کند. نوازندگان، احترام بیش‌تری به رهبر ارکستر خواهند گذاشت، اگر به جای لاپوشانی نواقص، حل فوری این مشکلات را به تعویق بیاندازد.

بیش‌تر گروه‌ها نقاط ضعفی دارند که باید با آن‌ها مقابله کرد و بهبودشان بخشید. رهبر ارکستر باید اولویت‌هایی را که باید دریک گروه خاص اصلاح شوند، تعیین کند و در پیِ آن، زمان تمرین بیشتری را به آن اولویت‌ها، اختصاص دهد. برای مثال، اولویت‌هایی مانند کوک و دقت در لحن صدا، در بالا بُردن سطح عمل‌کردِ گروه بسیار کلیدی هستند. با تمرکز بر این عوامل ضروری و اولویت‌های تمرین، رهبر ارکستر و گروه باید بتوانند به سطح مطلوبی از عمل‌کرد دست‌یابند.

همان‌گونه که گفتم، رهبر ارکستر باید یک جدول زمانی دقیق، نه تنها برای برنامه‌ریزی در یک فرآیند تمرین واحد، بلکه هم‌چنین برای آگاهی از تداوم تمریناتِ منتهی به اجرای کنسرت، طراحی کند. در بسیاری از موارد، این جدول زمانی ممکن است هرچه تمرین به‌پیش می‌رود، نیاز به بازنگری داشته باشد. سرعت این پیشرفت تا حدودی به دفعات، فاصله‌گذاری و تداوم این تمرین‌ها بستگی دارد. تداوم تمرینات عاملی موثر در موفقیت گروه است. اگر به‌جای دو یا سه تمرین، فقط یک تمرین در هفته وجود داشته باشد، ممکن است نیاز باشد که روی‌کردِ تمرین متفاوتی طراحی شود. با یک تمرین در هفته، رهبر ارکستر احتمالاً می‌خواهد کُلِ رپرتوار کنسرت را در هر تمرین پوشش دهد. در غیر این صورت، نوازندگان ممکن است یک قطعه را، هر دو هفته یک بار تمرین کنند و این منجر به از دست رفتنِ قابل توجهِ حافظۀ نوازندگان، درارتباط با تمرینات قبلی خواهد ‌شد.

رهبر ارکستر، باید برای تعیین سطح فنی و موسیقایی و ظرفیت آنسامبل، تحقیقاتی مقدماتی، انجام دهد. به‌منظور ارزیابی درست سناریوی داده شده، باید سؤالاتی پرسیده شود. به عنوان مثال، آیا این یک موقعیت رهبری ارکستر مهمان است یا رهبر ارکستر معمولی؟ آیا این یک گروه مدرسه‌ای، یک گروه نیمه‌حرفه‌ای، یا حرفه‌ای است؟ آیا گروه هم‌کاری می‌کند یا بی‌انضباطی و روابط خصمانه برآن حاکم است؟ آیا کیفیت آنسامبل خوب است یا گروه نیازمند توجه بسیار است؟ به این سؤالات و بسیاری سؤالات دیگر باید پاسخ داده شوند تا رهبر ارکستر از این سناریوهای متغیرآگاه شود. نحوۀ برخورد رهبر ارکستر با فرآیند تمرین، در موفقیت اجرایی گروه و در کُل، در برنامه‌ریز‌ی برای آنسامبل سازی، بسیار مؤثر است. هر سناریویی که باشد، رهبر باید این متغیرها را در نظر بگیرد و با دقت برنامه‌ریزی کند.