نزهت امیری

همان‌گونه که گفتم، رهبر ارکستر باید یک جدول زمانی دقیق، نه تنها برای برنامه‌ریزی در یک فرآیند تمرین واحد، بلکه هم‌چنین برای آگاهی از تداوم تمریناتِ منتهی به اجرای کنسرت، طراحی کند. در بسیاری از موارد، این جدول زمانی ممکن است هرچه تمرین به‌پیش می‌رود، نیاز به بازنگری داشته باشد. سرعت این پیشرفت تا حدودی به دفعات، فاصله‌گذاری و تداوم این تمرین‌ها بستگی دارد. تداوم تمرینات عاملی موثر در موفقیت گروه است. اگر به‌جای دو یا سه تمرین، فقط یک تمرین در هفته وجود داشته باشد، ممکن است نیاز باشد که روی‌کردِ تمرین متفاوتی طراحی شود. با یک تمرین در هفته، رهبر ارکستر احتمالاً می‌خواهد کُلِ رپرتوار کنسرت را در هر تمرین پوشش دهد. در غیر این صورت، نوازندگان ممکن است یک قطعه را، هر دو هفته یک بار تمرین کنند و این منجر به از دست رفتنِ قابل توجهِ حافظۀ نوازندگان، درارتباط با تمرینات قبلی خواهد ‌شد.

رهبر ارکستر، باید برای تعیین سطح فنی و موسیقایی و ظرفیت آنسامبل، تحقیقاتی مقدماتی، انجام دهد. به‌منظور ارزیابی درست سناریوی داده شده، باید سؤالاتی پرسیده شود. به عنوان مثال، آیا این یک موقعیت رهبری ارکستر مهمان است یا رهبر ارکستر معمولی؟ آیا این یک گروه مدرسه‌ای، یک گروه نیمه‌حرفه‌ای، یا حرفه‌ای است؟ آیا گروه هم‌کاری می‌کند یا بی‌انضباطی و روابط خصمانه برآن حاکم است؟ آیا کیفیت آنسامبل خوب است یا گروه نیازمند توجه بسیار است؟ به این سؤالات و بسیاری سؤالات دیگر باید پاسخ داده شوند تا رهبر ارکستر از این سناریوهای متغیرآگاه شود. نحوۀ برخورد رهبر ارکستر با فرآیند تمرین، در موفقیت اجرایی گروه و در کُل، در برنامه‌ریز‌ی برای آنسامبل سازی، بسیار مؤثر است. هر سناریویی که باشد، رهبر باید این متغیرها را در نظر بگیرد و با دقت برنامه‌ریزی کند.

روند تمرین باید شکل و طرحی داشته باشد. آمدن به روند تمرین بدون طرح و برنامه، تنها می‌تواند منجر به یک روند تمرینی نه‌چندان سازنده و خالی از جهت و هدف شود. بخش‌های فرآیند تمرین، شامل ملاحظات فنی و موسیقایی می‌شود. این بخش‌ها، ازجزئیات تمرین گرفته تا اجرای مستقیم رپرتوار، مداوم و متفاوت هستند. این برنامه‌ریزی باید در طول فرآیند تمرین، به عنوان «طرح کلی راه‌نمای رهبر» عمل کند. باید برای انعطاف‌پذیری درارتباط با بخش‌ها و روش‌های تمرین، فضایی وجود داشته باشد. با این حال، صرفاً واکنش نشان دادن به آنچه ممکن است در طول فرآیند تمرین اتفاق بیافتد، سمت‌و سوی مناسبی برای یک تمرین سازنده، ارائه نمی‌دهد.

بسیاری از رهبران ارکستر، قبل از تمرین، یک ساعت (یا بیش‌تر)، به گروه اجازه می‌دهند تا آماده شود. این امر به ویژه از نظر آماده‌سازی جنبه‌های فیزیکی (صندلی، پوپیتر، موسیقی، تجهیزات و غیره) ضروری است. با این‌حال، قطعاً در کنار این آماده‌سازی‌ها، زمان کافی برای مطالعه‌ی پارتیتور وجود ندارد. مهم‌ترین آماده‌سازی، مطالعه‌ی پارتیتور است. لازم است زمان‌های دیگری نیز برای مطالعه‌ی پارتیتور در نظر گرفته شود. برخی از رهبران ارکستر، ممکن است ترجیح دهند زمانی پس از تمرین را به این کار اختصاص دهند تا آن‌چه را که در فرآیند تمرین رخ داده، مرور کنند و برای تمرین بعدی آماده شوند.

در تدوین طرح و زمان‌بند‌ی تمرینات و در طراحی استراتژی‌های مختلف آموزشی، رهبر باید روند تمرین قبلی را به‌خوبی ارزیابی کند. اگر به این استراتژی‌ها، توجه دقیق نشود، رهبر ممکن است با مشکلات جدی و نتایج ناکارآمدی در فرآیند تمرین مواجه شود. او باید سطح عمل‌کرد واقعی گروه را از قبل ارزیابی کند تا بداند که از تک‌تک نوازندگان و کل گروه چه انتظاری داشته باشد. سطح بلوغ گروه، استراتژی تمرین و روی‌کردی را که باید به‌کار رود، تعیین می‌کند. رهبر باید قبل و در طول فرآیند تمرین، پتانسیل و انتظارات واقعی هر گروه خاص را ارزیابی و پیش‌بینی کند.

در این بخش، در ادامه‌ی آماده‌سازی فرایند تمرین، به دو مورد آخر می‌پردازم. طراحی و زمان‌بندی تمرین، خلاصه‌ای از چیزهایی است که باید در یک فرآیند تمرینی اتفاق بیافتد و بر تمرینات بعدی هم تأثیر لازم را بگذارد. این شامل بخش‌بندی، روش‌ عمل‌کرد و توالی رویدادها در فرآیند تمرینات است. راه‌بردهای آموزشی، روی‌کردهایی هستند که رهبر برای بهبود سطح عمل‌کردِ آنسامبل و حل مشکلات خاصی که در طول فرآیند تمرین رخ می‌دهد، استفاده می‌کند. رهبر باید آماده باشد تا راه‌بردهای تدریس مختلف را، با چارچوب هر سناریوی خاص تطبیق دهد.

هنگامی که رهبر با گروه کار می‌کند، باید اولویت‌های انتخاب شده‌اش، با مشکلاتی که به‌طور مداوم در طول فرآیند تمرین رخ می‌دهند، مطابقت داشته باشد. به عنوان مثال، اگر لحن یکی از مشکلات اصلی است، رهبر باید راه‌بردها و روش‌های آموزشی مناسبی را برای بهبود این جنبه‌ی عمل‌کردی در فرآیند تمرین، لحاظ کند.

  این فهرستِ اولویت­ها و مشکلات، می­تواند در رابطه با سطح عمل­کرد و میزان دشواری رپرتوار انتخاب شده، ادامه یابد. هر چه رهبر این مشکلات را با وضوح بیش­تری شناسایی کند، فرآیند تمرین، کارآمدتر و مؤثرتر خواهد شد. چگونگی گروه­بندی این اولویت­ها در این کتاب، ممکن است محل مناقشه با رهبران و نوازندگان دیگر باشد، اما آنچه واقعاً مهم است، این است که این گروه‌بندی‌ها، مبنایی سازمان‌یافته برای تمرینات آنسامبل موسیقیِ سازی فراهم کنند. برخی رهبران ممکن است در رابطه با عناصر مختلف صدادهی آنسامبل (تُن، تعادل، ترکیب، رنگ و بافت)، نظر متفاوت و منحصر به‌فردی داشته باشند. به‌همین ترتیب، آنها ممکن است سرعت و دقت گروه را متفاوت در نظر بگیرند. با این حال، طبقه‌بندی این اولویت‌ها، به اندازه‌ی این واقعیت که «همۀ این اولویت‌ها، باید (در مقطعی) در طول فرآیند تمرین آنسامبل بررسی شوند»؛ حیاتی نیست.

برقراری ارتباط با گروه در طول فرآیند تمرین، مستلزم آن است که رهبر پارتیتور را مطالعه کرده و با آمادگی کامل، نوازندگان را از جنبه‌های مختلف اجرا آگاه کند و راه‌حل‌هایی را برای مشکلات مختلف ارائه دهد. انتخاب قطعه برای دشیفر و بهبود روند خوانش موسیقی نیز نیاز به برنامه‌ریزی پیش از شروع تمرینات دارد. تشخیص و تصحیح خطاها، تنها در صورتی انجام می‌شود که رهبر جزئیات پارتیتور را به‌خوبی درک کرده، آماده باشد که گروه را، از طریق انتخاب‌هایش، به درستی هدایت کند. هم‌چنین تلاش برای رعایت موزیکالیته غیرممکن خواهد بود، اگر رهبر قطعات را به خوبی آماده نکرده باشد. رهبر ارکستر باید از نظر فنی و موسیقایی آماده باشد تا نزد گروه اعتبار پیدا کند.

رهبر باید قبل از شروع تمرینات، تصور درستی از اهداف فرآیند تمرین داشته باشد. هنگامی که رهبر این اهداف را بیان می‌کند، نوازندگان احساس می‌کنند که بخشی از یک تلاش مشترک هستند؛ بیش از آن‌که بخواهند صرفاً آنچه را که رهبر ممکن است دیکته کند، دنبال کنند. آنان اگر بدانند که در فرآیند تمرین چه کاری قرار است انجام شود؛ با رهبر ارکستر «هم‌فکری» خواهند کرد. اهداف تمرین را به شیوه‌ای طراحی کنید که با درک واقع‌بینانه، قابل دست‌یابی باشند.