نزهت امیری

ضبط صوتیِ تمرینات، این امکان را به رهبر می‌دهد که کار را بشنود و نتایج فرآیند تمرین را ارزیابی کند. در بسیاری از مواقع، رهبر ارکستر متوجه می‌شود که در روند تمرین، موارد خاصی را نادیده گرفته است. از آن‌جایی که در فرآیند تمرین، هم‌زمان اتفاقات زیادی رخ می‌دهند و رهبر مجبور است بر روی یک مشکلِ خاص تمرکز ‌کند، ممکن است از مشکلات دیگر غافل شود. به کمک ضبط صدا، رهبر می‌تواند در محیطی آرام وکم‌تر پیچیده، به روند تمرین گوش دهد و با دقت بیش‌تری برای تمرین بعدی آماده شود.

هنرجوی رهبری باید تا حد امکان برای فرآیند تمرین آماده باشد و اگر با مشکلات غیرقابل پیش‌بینی در روند تمرین مواجه ‌شد، باید برای حل این مشکلات یا به تأخیر انداختن آنها -تا زمانی که یک راهحل مناسب برای تمرین بعدی ابداع شود- تلاش کند. نوازندگان، احترام بیش‌تری به رهبر ارکستر خواهند گذاشت، اگر به جای لاپوشانی نواقص، حل فوری این مشکلات را به تعویق بیاندازد.

بیش‌تر گروه‌ها نقاط ضعفی دارند که باید با آن‌ها مقابله کرد و بهبودشان بخشید. رهبر ارکستر باید اولویت‌هایی را که باید دریک گروه خاص اصلاح شوند، تعیین کند و در پیِ آن، زمان تمرین بیشتری را به آن اولویت‌ها، اختصاص دهد. برای مثال، اولویت‌هایی مانند کوک و دقت در لحن صدا، در بالا بُردن سطح عمل‌کردِ گروه بسیار کلیدی هستند. با تمرکز بر این عوامل ضروری و اولویت‌های تمرین، رهبر ارکستر و گروه باید بتوانند به سطح مطلوبی از عمل‌کرد دست‌یابند.

همان‌گونه که گفتم، رهبر ارکستر باید یک جدول زمانی دقیق، نه تنها برای برنامه‌ریزی در یک فرآیند تمرین واحد، بلکه هم‌چنین برای آگاهی از تداوم تمریناتِ منتهی به اجرای کنسرت، طراحی کند. در بسیاری از موارد، این جدول زمانی ممکن است هرچه تمرین به‌پیش می‌رود، نیاز به بازنگری داشته باشد. سرعت این پیشرفت تا حدودی به دفعات، فاصله‌گذاری و تداوم این تمرین‌ها بستگی دارد. تداوم تمرینات عاملی موثر در موفقیت گروه است. اگر به‌جای دو یا سه تمرین، فقط یک تمرین در هفته وجود داشته باشد، ممکن است نیاز باشد که روی‌کردِ تمرین متفاوتی طراحی شود. با یک تمرین در هفته، رهبر ارکستر احتمالاً می‌خواهد کُلِ رپرتوار کنسرت را در هر تمرین پوشش دهد. در غیر این صورت، نوازندگان ممکن است یک قطعه را، هر دو هفته یک بار تمرین کنند و این منجر به از دست رفتنِ قابل توجهِ حافظۀ نوازندگان، درارتباط با تمرینات قبلی خواهد ‌شد.

رهبر ارکستر، باید برای تعیین سطح فنی و موسیقایی و ظرفیت آنسامبل، تحقیقاتی مقدماتی، انجام دهد. به‌منظور ارزیابی درست سناریوی داده شده، باید سؤالاتی پرسیده شود. به عنوان مثال، آیا این یک موقعیت رهبری ارکستر مهمان است یا رهبر ارکستر معمولی؟ آیا این یک گروه مدرسه‌ای، یک گروه نیمه‌حرفه‌ای، یا حرفه‌ای است؟ آیا گروه هم‌کاری می‌کند یا بی‌انضباطی و روابط خصمانه برآن حاکم است؟ آیا کیفیت آنسامبل خوب است یا گروه نیازمند توجه بسیار است؟ به این سؤالات و بسیاری سؤالات دیگر باید پاسخ داده شوند تا رهبر ارکستر از این سناریوهای متغیرآگاه شود. نحوۀ برخورد رهبر ارکستر با فرآیند تمرین، در موفقیت اجرایی گروه و در کُل، در برنامه‌ریز‌ی برای آنسامبل سازی، بسیار مؤثر است. هر سناریویی که باشد، رهبر باید این متغیرها را در نظر بگیرد و با دقت برنامه‌ریزی کند.

روند تمرین باید شکل و طرحی داشته باشد. آمدن به روند تمرین بدون طرح و برنامه، تنها می‌تواند منجر به یک روند تمرینی نه‌چندان سازنده و خالی از جهت و هدف شود. بخش‌های فرآیند تمرین، شامل ملاحظات فنی و موسیقایی می‌شود. این بخش‌ها، ازجزئیات تمرین گرفته تا اجرای مستقیم رپرتوار، مداوم و متفاوت هستند. این برنامه‌ریزی باید در طول فرآیند تمرین، به عنوان «طرح کلی راه‌نمای رهبر» عمل کند. باید برای انعطاف‌پذیری درارتباط با بخش‌ها و روش‌های تمرین، فضایی وجود داشته باشد. با این حال، صرفاً واکنش نشان دادن به آنچه ممکن است در طول فرآیند تمرین اتفاق بیافتد، سمت‌و سوی مناسبی برای یک تمرین سازنده، ارائه نمی‌دهد.

بسیاری از رهبران ارکستر، قبل از تمرین، یک ساعت (یا بیش‌تر)، به گروه اجازه می‌دهند تا آماده شود. این امر به ویژه از نظر آماده‌سازی جنبه‌های فیزیکی (صندلی، پوپیتر، موسیقی، تجهیزات و غیره) ضروری است. با این‌حال، قطعاً در کنار این آماده‌سازی‌ها، زمان کافی برای مطالعه‌ی پارتیتور وجود ندارد. مهم‌ترین آماده‌سازی، مطالعه‌ی پارتیتور است. لازم است زمان‌های دیگری نیز برای مطالعه‌ی پارتیتور در نظر گرفته شود. برخی از رهبران ارکستر، ممکن است ترجیح دهند زمانی پس از تمرین را به این کار اختصاص دهند تا آن‌چه را که در فرآیند تمرین رخ داده، مرور کنند و برای تمرین بعدی آماده شوند.

در تدوین طرح و زمان‌بند‌ی تمرینات و در طراحی استراتژی‌های مختلف آموزشی، رهبر باید روند تمرین قبلی را به‌خوبی ارزیابی کند. اگر به این استراتژی‌ها، توجه دقیق نشود، رهبر ممکن است با مشکلات جدی و نتایج ناکارآمدی در فرآیند تمرین مواجه شود. او باید سطح عمل‌کرد واقعی گروه را از قبل ارزیابی کند تا بداند که از تک‌تک نوازندگان و کل گروه چه انتظاری داشته باشد. سطح بلوغ گروه، استراتژی تمرین و روی‌کردی را که باید به‌کار رود، تعیین می‌کند. رهبر باید قبل و در طول فرآیند تمرین، پتانسیل و انتظارات واقعی هر گروه خاص را ارزیابی و پیش‌بینی کند.