نزهت امیری

یکی از نکات اصلی این است که در اجرا با سازهای مختلف، باید فضای کافی برای صندلی‌ها و پایه‌های نت درنظر گرفته شود. برخی از نوازندگان به دلیل اندازه و ساختار فنی ساز‌شان، به فضای بیشتری نیاز دارند. نوازندگان سازهای زهی – خصوصاً ویولنسل و کنترباس – به دلیل اندازۀ ساز و حرکت آرشه، به فضای بیش‌تری نسبت به بادی‌ها نیاز دارند. (گرچه نوازندۀ باس – با یک پایه‌نت برای هر نفر- راحت‌تر خواهد بود؛ در عوض ورق زدن صفحه برایش دشوار خواهد شد.) نوازندگان هورن فرانسوی و فلوت نیز به دلیل نحوۀ نگه داشتن ساز، نیاز به فضای کِناری بیش‌تری دارند.

رهبر ارکستر باید تجسمی واقع‌بینانه از فضای فیزیکی و روانی روند تمرینات داشته باشد. تأمین شرایط برای چنین فضایی، قبل، حین و بعد از فرآیند تمرین بر عهدۀ رهبر ارکستر است. در اینجا چند نکته وجود دارد:

فضا و جو تمرین منسجم و انگیزشی برای هدایت ارکستر، سه مقولۀ مجزا و متفاوت دارد: جنبۀ فیزیکی، جنبۀ روان‌شناختی و جنبۀ موزیکال. این هر سه، نیاز به برنامه‌ریزی دقیق و آماده‌سازی کامل دارند. رهبر ارکستر، کمابیش (بسته به سناریوی انتخابی)، مسؤولیت برنامه‌ریزی و اجرای هر سه جنبه را برعهده دارد. فضا و جَو تمرین، باید منعکس‌کنندۀ میزان توان‌مندیِ سازمان‌دهیِ رهبر باشند. برنامه‌ریزی قبل از تمرین، ممکن است شامل مؤلفه‌هایی مانند جلسات مربوط به آرشه‌کشی (با کنسرت‌مایستر یا مدیران بخش‌ها)، کنفرانس با اعضای کادر و نوازندگان، تمرین با تک‌خوان، راهنمایی کتاب‌دار و مدیر تجهیزات باشد. در مجموع، برنامه‌ریزی و آماده‌سازی باید شامل هر آن چیزی باشد که یک فرآیند تمرین موفق را تضمین می‌کند.

آگاهی گروه از چالش‌های فنی و موسیقایی یک اثر، زمینه‌ساز ارتقاء سطح کیفی اجرا خواهد بود. شکل‌گیری این آگاهی، وابسته به توانایی‌های موسیقایی و مدیریتی رهبر ارکستر است. تفسیر معتبر یک اثر، نیازمند مطالعۀ مداوم پارتیتور و طراحی راه‌بردهای آموزشی برای انتقال اهدافِ آهنگ‌ساز به آنسامبل است. نقش مهارت موسیقایی و توانِ رهبر در فرآیند تمرین، به‌قدری حیاتی است که نمی‌توان بیش از این بر اهمیت آن تأکید کرد. حتی در حین تمرین، نوازندگان باید اجرایی گویا و موزیکال را تجربه کنند. رهبر ارکستر مسئولیت دارد که این اتفاق را رقم زند.

یک‌پارچگی و هماهنگیِ گروه، اهمیت بسیاری بر روند تمرین دارد. این شامل بسیاری از جنبه‌های اجرایی مانند کیفیت صدا، تعادل، ترکیب صدا، کوک، چگونگی تلفظ نت‌ها و آرشه‌گذاری است و شدت صدا، سَبک اجرا و جمله‌بندی موسیقایی را هم در‌ بر می‌گیرد. در توسعه‌ی یک گروه منسجم موزیکال، رهبر ارکستر باید این ایده‌ی یک‌پارچگی را در نظر بگیرد، زیرا بدون آن، گروه نامنظم و ناسازگار به نظر خواهد رسید. بیشترِ زمانِ تمرین باید به توسعه و دست‌یابی به این هم‌سانی اختصاص داده شود.

راه‌های بی‌شمارِ دیگری نیز وجود دارد که انتخاب آن‌ها در فرآیند تمرین واقعی، ممکن است تفسیر موسیقی تصور شده را تا حدودی تأیید کند یا آن‌را تغییر دهد.

ضبط صوتیِ تمرینات، این امکان را به رهبر می‌دهد که کار را بشنود و نتایج فرآیند تمرین را ارزیابی کند. در بسیاری از مواقع، رهبر ارکستر متوجه می‌شود که در روند تمرین، موارد خاصی را نادیده گرفته است. از آن‌جایی که در فرآیند تمرین، هم‌زمان اتفاقات زیادی رخ می‌دهند و رهبر مجبور است بر روی یک مشکلِ خاص تمرکز ‌کند، ممکن است از مشکلات دیگر غافل شود. به کمک ضبط صدا، رهبر می‌تواند در محیطی آرام وکم‌تر پیچیده، به روند تمرین گوش دهد و با دقت بیش‌تری برای تمرین بعدی آماده شود.

هنرجوی رهبری باید تا حد امکان برای فرآیند تمرین آماده باشد و اگر با مشکلات غیرقابل پیش‌بینی در روند تمرین مواجه ‌شد، باید برای حل این مشکلات یا به تأخیر انداختن آنها -تا زمانی که یک راهحل مناسب برای تمرین بعدی ابداع شود- تلاش کند. نوازندگان، احترام بیش‌تری به رهبر ارکستر خواهند گذاشت، اگر به جای لاپوشانی نواقص، حل فوری این مشکلات را به تعویق بیاندازد.