نزهت امیری

روند تمرین باید شکل و طرحی داشته باشد. آمدن به روند تمرین بدون طرح و برنامه، تنها می‌تواند منجر به یک روند تمرینی نه‌چندان سازنده و خالی از جهت و هدف شود. بخش‌های فرآیند تمرین، شامل ملاحظات فنی و موسیقایی می‌شود. این بخش‌ها، ازجزئیات تمرین گرفته تا اجرای مستقیم رپرتوار، مداوم و متفاوت هستند. این برنامه‌ریزی باید در طول فرآیند تمرین، به عنوان «طرح کلی راه‌نمای رهبر» عمل کند. باید برای انعطاف‌پذیری درارتباط با بخش‌ها و روش‌های تمرین، فضایی وجود داشته باشد. با این حال، صرفاً واکنش نشان دادن به آنچه ممکن است در طول فرآیند تمرین اتفاق بیافتد، سمت‌و سوی مناسبی برای یک تمرین سازنده، ارائه نمی‌دهد.

بسیاری از رهبران ارکستر، قبل از تمرین، یک ساعت (یا بیش‌تر)، به گروه اجازه می‌دهند تا آماده شود. این امر به ویژه از نظر آماده‌سازی جنبه‌های فیزیکی (صندلی، پوپیتر، موسیقی، تجهیزات و غیره) ضروری است. با این‌حال، قطعاً در کنار این آماده‌سازی‌ها، زمان کافی برای مطالعه‌ی پارتیتور وجود ندارد. مهم‌ترین آماده‌سازی، مطالعه‌ی پارتیتور است. لازم است زمان‌های دیگری نیز برای مطالعه‌ی پارتیتور در نظر گرفته شود. برخی از رهبران ارکستر، ممکن است ترجیح دهند زمانی پس از تمرین را به این کار اختصاص دهند تا آن‌چه را که در فرآیند تمرین رخ داده، مرور کنند و برای تمرین بعدی آماده شوند.

در تدوین طرح و زمان‌بند‌ی تمرینات و در طراحی استراتژی‌های مختلف آموزشی، رهبر باید روند تمرین قبلی را به‌خوبی ارزیابی کند. اگر به این استراتژی‌ها، توجه دقیق نشود، رهبر ممکن است با مشکلات جدی و نتایج ناکارآمدی در فرآیند تمرین مواجه شود. او باید سطح عمل‌کرد واقعی گروه را از قبل ارزیابی کند تا بداند که از تک‌تک نوازندگان و کل گروه چه انتظاری داشته باشد. سطح بلوغ گروه، استراتژی تمرین و روی‌کردی را که باید به‌کار رود، تعیین می‌کند. رهبر باید قبل و در طول فرآیند تمرین، پتانسیل و انتظارات واقعی هر گروه خاص را ارزیابی و پیش‌بینی کند.

در این بخش، در ادامه‌ی آماده‌سازی فرایند تمرین، به دو مورد آخر می‌پردازم. طراحی و زمان‌بندی تمرین، خلاصه‌ای از چیزهایی است که باید در یک فرآیند تمرینی اتفاق بیافتد و بر تمرینات بعدی هم تأثیر لازم را بگذارد. این شامل بخش‌بندی، روش‌ عمل‌کرد و توالی رویدادها در فرآیند تمرینات است. راه‌بردهای آموزشی، روی‌کردهایی هستند که رهبر برای بهبود سطح عمل‌کردِ آنسامبل و حل مشکلات خاصی که در طول فرآیند تمرین رخ می‌دهد، استفاده می‌کند. رهبر باید آماده باشد تا راه‌بردهای تدریس مختلف را، با چارچوب هر سناریوی خاص تطبیق دهد.

هنگامی که رهبر با گروه کار می‌کند، باید اولویت‌های انتخاب شده‌اش، با مشکلاتی که به‌طور مداوم در طول فرآیند تمرین رخ می‌دهند، مطابقت داشته باشد. به عنوان مثال، اگر لحن یکی از مشکلات اصلی است، رهبر باید راه‌بردها و روش‌های آموزشی مناسبی را برای بهبود این جنبه‌ی عمل‌کردی در فرآیند تمرین، لحاظ کند.

  این فهرستِ اولویت­ها و مشکلات، می­تواند در رابطه با سطح عمل­کرد و میزان دشواری رپرتوار انتخاب شده، ادامه یابد. هر چه رهبر این مشکلات را با وضوح بیش­تری شناسایی کند، فرآیند تمرین، کارآمدتر و مؤثرتر خواهد شد. چگونگی گروه­بندی این اولویت­ها در این کتاب، ممکن است محل مناقشه با رهبران و نوازندگان دیگر باشد، اما آنچه واقعاً مهم است، این است که این گروه‌بندی‌ها، مبنایی سازمان‌یافته برای تمرینات آنسامبل موسیقیِ سازی فراهم کنند. برخی رهبران ممکن است در رابطه با عناصر مختلف صدادهی آنسامبل (تُن، تعادل، ترکیب، رنگ و بافت)، نظر متفاوت و منحصر به‌فردی داشته باشند. به‌همین ترتیب، آنها ممکن است سرعت و دقت گروه را متفاوت در نظر بگیرند. با این حال، طبقه‌بندی این اولویت‌ها، به اندازه‌ی این واقعیت که «همۀ این اولویت‌ها، باید (در مقطعی) در طول فرآیند تمرین آنسامبل بررسی شوند»؛ حیاتی نیست.

برقراری ارتباط با گروه در طول فرآیند تمرین، مستلزم آن است که رهبر پارتیتور را مطالعه کرده و با آمادگی کامل، نوازندگان را از جنبه‌های مختلف اجرا آگاه کند و راه‌حل‌هایی را برای مشکلات مختلف ارائه دهد. انتخاب قطعه برای دشیفر و بهبود روند خوانش موسیقی نیز نیاز به برنامه‌ریزی پیش از شروع تمرینات دارد. تشخیص و تصحیح خطاها، تنها در صورتی انجام می‌شود که رهبر جزئیات پارتیتور را به‌خوبی درک کرده، آماده باشد که گروه را، از طریق انتخاب‌هایش، به درستی هدایت کند. هم‌چنین تلاش برای رعایت موزیکالیته غیرممکن خواهد بود، اگر رهبر قطعات را به خوبی آماده نکرده باشد. رهبر ارکستر باید از نظر فنی و موسیقایی آماده باشد تا نزد گروه اعتبار پیدا کند.

رهبر باید قبل از شروع تمرینات، تصور درستی از اهداف فرآیند تمرین داشته باشد. هنگامی که رهبر این اهداف را بیان می‌کند، نوازندگان احساس می‌کنند که بخشی از یک تلاش مشترک هستند؛ بیش از آن‌که بخواهند صرفاً آنچه را که رهبر ممکن است دیکته کند، دنبال کنند. آنان اگر بدانند که در فرآیند تمرین چه کاری قرار است انجام شود؛ با رهبر ارکستر «هم‌فکری» خواهند کرد. اهداف تمرین را به شیوه‌ای طراحی کنید که با درک واقع‌بینانه، قابل دست‌یابی باشند.

اهداف اجرایی آنسامبل را بر اساس سناریوی داده شده، تدوین کنید. اهداف باید واقع بینانه و قابل دست‌یابی باشند. در تحلیل نهایی، این اهداف، مفهومی از آن‌چیزی خواهند بود که رهبر می‌خواهد در آنسامبل تحقق یابد. «اهداف فرآیند تمرین»، تنها براساس «تصور همه‌جانبۀ اهداف اجرایی آنسامبل»، تنظیم و فرمول‌بندی می‌شوند و به‌عنوان وسیله‌ای برای رسیدن به اهداف اجرایی آنسامبل به‌کار می‌روند. رهبر باید با اهداف به وضوح تعریف شده‌اش از فرآیند تمرین، در تمرینات حاضر شود، وگرنه این امر، منجر به سازمان‌دهی ضعیف تمرینات می‌شود و بازدهی کار، بسیارکم خواهد بود.

سناریوی تمرین باید زیرساخت مستحکمی داشته باشد که بر اساس آن بتوان یک فرآیند تمرین مؤثر را تصور کرد و ساخت. فرآیند تمرین باید این معماری یا چارچوب را داشته باشد تا رهبر را در فرمول‌بندیِ بخش‌های تمرین، روش‌های تمرین، اولویت‌های تمرین، طراحی و زمان‌بندی تمرین و استراتژی‌های آموزش تمرین متفاوت و متنوع، راهنمایی کند. فرایند تمرین نباید صرفاً بر اساس هدایت و تمرین موسیقیِ انتخاب شده برای کنسرت ساختار یابد.