بابک بختیاری

چهار سال پیش، تنها انتشار یک موزیک‌ویدیو در پایان ماه‌های محرم و صفر، مانع از بازداشت یک نوازنده جوان شد. اما حالا، پس از گذشت چهار سال، او با حکم حبس مواجه است؛ نه به خاطر موسیقی، بلکه به‌دلیل انتشار ویدیویی که در آن دختربچه‌ای ۱۲ ساله بی‌حجاب حضور داشت. این‌بار، ابزار برخورد، نه موسیقی، بلکه «اخلاق» عنوان شده است.

و اما نکات ابداعات و مطالبی که مکتب استاد حسین یاحقی را به وجود آورد: ۱- تکیه به روش گذشتگان ۲- از پایه گذاران مکتب شیرین نوازی در ساز ویولن ضمن حفظ تکنیک و وسعت و مقدورات این ساز جهانی ۳- استفاده از ویبراسیون‌های لطیف و به جا ۴- ابداع کوک‌های جدید مختلف و متنوع و به خصوص کوک‌های افتاده ۵ – وارد کردن پینرکاتو و ساختن چهارمضراب در موسیقی ایرانی لازم (به تذکر است که نواختن پینرکاتو در موسیقی غرب معمول است ولی در موسیقی ایرانی تا قبل از استاد حسین یاحقی کسی با استفاده از پینرکاتو قطعه و چهارمضرابی نساخته بود) ۶- ایجاد لرزش و ناله‌های خاص که حالتی به خصوص و ویژه در شنونده ایجاد میکرد ۷ – تسلط کامل به ردیف قدیم و نواختن گوشه های فراموش شده و مهجور موسیقی که بعدها این راه را هم استاد پرویز یاحقی چه در نوازندگی و چه در آهنگسازی ادامه داد ۸- تسلط به بداهه‌نوازی به طور کامل و ارتباط و پیوستگی جملات هنگام نواختن که بالاترین و با قدرت‌ترین رکن در موسیقی دستگاهی، بداهه نوازی است -۹- پیوستگی و هماهنگی بین تحریر جملات و استفاده از انواع تکیه‌ها و تحریرها که در موسیقی ایران به طور کامل بر سه حالت صعودی، افقی و نزولی بنا شده است ۱۰- استفاده و توجه کلی به مقدورات و کلیه تکنیک‌هایی که در این ساز بین‌المللی نهفته البته با توجه و بر پایه و اساس چهارچوب موسیقی ایرانی ۱۱- استفاده از انواع آرشه‌ها (کوتاه، بلند، و…).

استاد حسین یاحقی فرزند محمد اسماعیل و سکینه خانم در سال ۱۲۸۷ در تهران متولد شد، این خانواده ابتدا با نام شیرازی شهرت داشتند ولی بعدها با آمدن شناسنامه و به قول آن روزی‌ها «سجل احوال» حسین خان به خاطر تکیه کلام‌اش که «یاحق» بود به حسین یاحقی معروف شد. سرگذشتی از وی در کتاب سرگذشت موسیقی ایران جلد اول صفحه ۴۵۹ تا ۴۶۲ درج شده است که سعی می‌کنیم از نوشتن مطالب گفته شده و تکرار بر حذر باشیم.

پرویز یاحقی از نسلی بود که تار و پود تاریخ موسیقی ایران را بعد از بزرگانی مانند صبا و محجوبی استحکام بخشید. این نوازنده یکتای ویولن از پایه گذاران برنامه گلها بود که به همت مرحوم داود پیرنیا بنا شد. یاحقی با تلاش و پژوهش هایی که بیش از نیم قرن انجام داد موفق شد با ایجاد مکتب خاص خود، بدعتی ماندگار در نوازندگی و آهنگسازی بنا کند.

در سال‌های دور در برنامه گلها سه سبک در نوازندگی تار وجود داشت که بر اساس سن اول استاد لطف الله مجد، سپس استاد جلیل شهناز و بعد از او استاد فرهنگ شریف قرار داشتند. توانایی استاد شهناز در جواب آوازها بسیار منحصر‌به‌فرد است، به صورتی که یک کارشناس موسیقی متوجه می‌شود که استاد هنگام همراهی و جواب آواز کاملا شعر را درک و معنی آن را حس می کنند و خواننده را چنان تحت تاثیر قرار می دهد که از جمله‌ها و نوع نمایش تحریرهای استاد الهام می گیرد.

نام و ساز استاد جلیل شهناز را هر وقت می شنوم بی اختیار به یاد جمله استاد عزیز و بزرگوارم پرویز یاحقی می‌افتم که می گفت: استاد شهناز دفتر تار نوازی را بست. گذشته از هر تعارف باید بگویم زمانی که این دو استاد بزرگ موسیقی ایران با هم می نواختند، اوج گوشه ها، حالت‌ها و نکات مینیاتوری موسیقی ملی در ذهن هر شنونده صاحب فهمی نقش می‌بست. استاد پرویز یاحقی در بین نوازندگانی که با آنها همکاری کرده از نظر تعداد بیشتر از همه با استاد جلیل شهناز نواخته است. چه در دهه های ۳۰ و ۴۰ و ۵۰ و چه سال های اخیر که سه گروه A و B و C را شامل می شود. در گروه A و B زنده یاد جهانگیر ملک با تنبک این دو بزرگوار را همراهی کرده و در سری C استاد امیرناصر افتتاح.

استاد ابوالحسن صبا در آن زمان با نوشتن سه دوره ردیف برای ویلن و اضافه کردن گوشه‌هایی مثل دیلمان در دشتی، صدری در افشاری که از صدر المحدثین و شهابی در بیات ترک که از شهاب السادات اصفهانی اقتباس کرده به ردیف اضافه کرد و ساختن قطعات بی‌کلام که شامل چهار مضراب‌هایی مثل «زنگ شتر» در سه‌گاه، «حکایت» در نوا «به زندان» در شوشتری، خدمات چشمگیری به موسیقی ملیِ ایران کرد.

در آستانه پنجاه و چهارمین سال در گذشت استاد ابوالحسن صبا، باید بگویم که در حقیقت آنچه در باب اقدامات و تحولات ویولن ایرانی بعد از مدرسه عالی موسیقی وزیری عرضه شد، حقا ۵۰ درصد استاد صبا و ۵۰ درصد استاد حسین یاحقی نقش داشتند، حتی مرحوم رضا محجوبی هم با نوآوری‌ها و کوک‌های جدید تاثیر بسزایی داشت اما آنچه در مورد صبا باید گفته شود، این است که اولاً صبا فرهنگ‌ساز بود و در پرورش و تحولات فرهنگ‌سازی می‌کرد که در تربیت شاگردانش هم بی تاثیر نبود.