شاهین مهاجری

دور ایقاعی نشان دهنده ساختار زمانی موسیقی کلاسیک ایران در قدیم است. این ترکیب لغوی از دو لغت دور و ایقاع به وجود آمده است. در مطالب قبل اندکی درباره ایقاع نوشته شد و حالا می خواهیم درباره لغت دور توضیح دهیم.

پدر تئوری متریک شعر عرب، خلیل ابن احمد (وفات ۷۸۶م) بود که عالم عروض بوده و زندگی نامه نویسان قرون وسطا نوشته اند که وی ادیبی بوده که علم عروض عربی را بر اساس معلومات موسیقایی خود به وجود آورده است. او با استفاده از ارکان عروضی (متشکل از هجاهای کوتاه و بلند) اوزان شعر را تدوین کرده و توانست درک کند که اشعار پیش از اسلام و اوایل دوران اسلامی بر شانزده وزن بنا شده است.

موسیقی و شعر در یک نقطه با هم تلاقی دارند و آن هم ساختار زمان بندی در هردو است، یعنی ریتم و متر در حوزه اصوات و وزن در حوزه الفاظ. پیرامون این دو موضوع در حیطه تحقیق موسیقایی و ادب و شعر مطالب فراوانی نوشته شده و می شود. به عنوان نوازنده تمبک معتقدم آشنایی مختصر با وزن و نظم شعر، همچنانکه استادم زنده یاد ناصر فرهنگ فر به من تذکر داد، برای یک تمبک نواز و نوازنده ساز کوبه ای واجب است. دراین نوشتار قصد ندارم تا بحثی تحقیقی ارائه داده یا وارد جزئیات ادبی عروض و اوزان عروضی شوم چراکه میزان معلومات من در این مورد بسیار اندک است، اما سعی بر ارائه شیوه ای شخصی است که بر اساس ساختارهای ادواری و بر مبنای ارکان افاعیلی شکل گرفته و من آن را به عنوان نوازنده تمبک برای نوازندگی ساز به کار می گیرم. در تنظیم این نوشته از منابعی بهره برده ام که در انتها ذکر شده اند.

همچنان که قبلا ذکر شد برای دستیابی به فواصل موسیقایی، از میان چهار صفت ذکر شده، یک صفت مورفولوژیک در برگ اندازه گیری شد. جهت اندازه گیری این صفت ابتدا از برگ، اسکن تهیه شده و از آنجایی که نسبت های طولی موجود در اسکن برگ مورد نظر با تقریب خوبی هم اندازه با نسبت های برگ نمونه برداری شده هستند، اندازه گیری ها در نرم افزار اکسل و با استفاده از کاربرد رابطه فیثاغورث برای اندازه ارتفاع و پهنای خطوط واصل نوک لوب ها به هم انجام شد. شکل حاصله یک هفت ضلعی نامنتظم است:

طبیعت همیشه بستری است برای ایده یابی هنری. رویکردهای مختلف هنری به طبیعت از گذشته تا کنون موجب گردیده تا آثار مختلف و متنوعی خلق گردند. طبیعت می تواند به شکل ملموس، ناملموس و معنوی مورد استناد قرار گیرد. همانند الهام بخشی برای نقاشی و معماری، طبیعت می تواند سرچشمه تخیلات موسیقایی باشد. از صدای پرندگان گرفته تا زوزه گرگ و دیگر نمودهای ملموس، طبیعت منبعی است برای خلق موسیقی.