تفسیر انتخابهای یک اندیشمند
پس از دو تلاش بهغایت ناموفق (کتابهای «ترس و تنهایی» و «موسیقیشناسی؛ فرهنگ تحلیلی مفاهیم») برای نوشتن از موسیقی و با تکرار بعضی از همان دلایل ناموفقیت (از جمله افت و خیز عمق و پراکندگی اطلاعاتی که مولف در اختیار میگذارد و سندیت و صحت آنها) بابک احمدی باز دست به کار نوشتن کتاب موسیقایی تازهای زده است با عنوان «آواز زمین». عنوان فرعی «هشت جستار دربارهی تاریخ موسیقی» نشان میدهد که ساختار کتاب براساس پارههایی مهم از تاریخ موسیقی کلاسیک غربی تشکیل شده؛ هر جستار به یک اثر سترگ یا گروهی از آثار برجسته اختصاص دارد. مس در سی مینور باخ، آثار او برای تکنوازی سازهای زهی، سمفونی ۳ (اروئیکا) بتهون، واپسین کوارتتهای زهی او، تریستان و ایزولدهی واگنر، یک رکوئیم آلمانی برامس، سمفونی شمارهی ۲ مالر و در نهایت کنسرتوی به یاد یک فرشته برای ویلن و ارکسترِ آلبان برگ، ستیغهاییاند که نویسنده برای اندیشیدن و نوشتن برگزیده است.
با اینحال آن عنوان فرعی نباید خواننده را گمراه کند. کتاب به هیچ روی یک کتاب تاریخ موسیقی نیست. حتا به معنای مرسوم «جستار تاریخی» یا مجموعهای از مقالات تاریخی و در پی گشودن نکتهای مغفول مانده در تاریخ یا تحلیل تاریخی تازه از سیر و رابطهی رخدادها نیز نیست. جستارهای کتاب بیش از هر چیز جنبههایی از نقد موسیقی با خود دارد. محتوای هر جستار (مخصوصا جستارهایی که به آثار منفرد میپردازد) را که جستجو کنیم دستکم اندکی از زمینههای پیدایش اثر و ارتباط آن با اهمیتش را مییابیم و از آن بیشتر تفسیر معنوی موسیقی (یا آنگونه که مولف میگوید «احساس معنوی» ص ۱۰) و دست آخر به شکلی ضمنیتر داوری دربارهی ارزشمندی و دلایل ارجمندی هر اثر را و نیز حتا در پایان جستارها اجراهای برگزیده به سنجش مولف (چنانکه از هر راهنمای درک موسیقی انتظار میرود).
گرچه مانند بعضی آثار دیگر مولف (اما با شدتی به مراتب کمتر) گاه به سختی میتوان روشن کرد که کدام بخش تفسیرها آوردهی خود اوست و کدام ملهم از موسیقیشناسان و منتقدان برجسته یا حتا نقل از آنها، اما گردآمدن این مجموعه به دلایلی در نوع خود بسیار جالب توجه است. اولا چون تاآنجا که میدانیم تاکنون کسی در ایران سراغ نقد و تفسیر تالیفی دربارهی این دسته از آثار نرفته است (مگر شاید در متن پایاننامههای دانشگاهی که از شمول این بحث خارجاند)، این تلاش ذهنی -هرچند آنچنان که دیدیم ناکامل بود- اما گرامی است و ممکن است انگیزهای شود تا دیگران نیز به این میراث جاودانهی بشری توجه کنند و احتمالا درک ویژهی خود را از این شاهکارهای هنری بازگویند. و ثانیا چون این نوشتهها تراوش اندیشهی یک منتقد، موسیقیشناس یا موسیقیدان حرفهای نیست. این جنبهی دوم در نگاه نخست ممکن است جنبههایی منفی مانند نوشتن بدون صلاحیت کافی و از این قبیل را به ذهن تداعی کند اما به عکس جنبههایی از آن سخت آموزنده است. عشق و دلدادگیای که نویسنده به آثار و موسیقی در کل، لابهلای سطرهای نوشته از خلال نوع نگارش صمیمی و پشتکار در گردآوری اطلاعات فراوان، بروز داده و همچنین تلاشی که برای شنیدن و از نو کشف کردن جهان پنهان شده در این آثار میکند، مهمترین بهرهی کتاب است. چنین سطحی از علاقه هر خوانندهای را وامیدارد جدای از این که تفسیرها و انتخابهای مولف را درست بداند یا نه، به انگیزههای کار احترام بگذارد و از نو به رابطهی خودش با موسیقی بیندیشد.
نویز
***
گفتگوی هارمونیک
کتاب «آواز زمین، هشت جستار در تاریخ موسیقی» نوشته بابک احمدی است که در سال ۱۳۹۷ به همت نشر مرکز به انتشار رسیده است.
۱ نظر