زنان کوچه و بازار برای گذشتن از عرض خیابان می بایست حتما از پاسبان اجازه می گرفتند و سوار شدن در درشکه که وسیله آمد وشد آن وقتها بوده برای یک مرد وزن ممنوع بوده هر چند با هم نسبت خونی داشته باشند و اگر مردی در خیابان دوش به دوش زنی قدم می زده کار بسیار ننگینی از او سر زده بوده و مورد تمسخر دوستان قرار می گرفته که چرا چند متر جلو تر از زنش راه نمی رود. با این تفاسیر می توان حدس زد که زنان اهل موسیقی در آن دوره تا چه اندازه نادر و دلیر بوده اند.
مهمترین شخصیت زن دوره قاجار که بیش و پیش از اینکه موسیقی دان باشد یک منتقد سیاسی – اجتماعی است، “تاج السلطنه” (۱۳۰۱ قمری) دختر ناصرالدین شاه و “توران السلطنه” است که از نوشته های به جای مانده از او بر می آید که تحصیلات عالیه داشته و گستاخانه نظام استبدادی دربار پدر و برادرش را به تمسخر می گیرد.
اما مهمترین اتفاق موسیقی دوران قاجار که توسط زنان در زمان فتحعلی شاه صورت گرفته و اکثر مورخان آن را به ثبت رسانده اند، تشکیل گروه موسیقی زنان است که البته به آن “دسته” می گفتند. “گلبخت خانم ترکمانی” و “کوچک خانم تبریزی” دو تن از زنان دربار از طرف شاه ماموریت یافتند که علاوه بر مسئولیت برگزاری مراسم عزاداری و روضه خوانی، عهده دار تاسیس یک دسته موزیک زنان نیز بشوند تا در جشن ها، دسته های مذکور دربار شاهی را مسرور کنند.
رقابت بین این دو زن چنان بالا گرفت که نزاع بین ایشان در دربار شاهی مثل شده بود و در این راستا ” گلبخت خانم “، “استاد مینا” را که یکی از شاگردان “سهراب ارمنی” بود استخدام کرد و از طرف دیگر “کوچک خانم” نیز، “استاد زهره” شاگرد “رستم یهودی شیرازی” را به کار گماشت و حاصل این رقابت زنانه تشکیل دو “دسته ی موزیک” بود که هر یک در حدود پنجاه عضو داشتند و در میان آنان نوازندگان تار، سه تار، کمانچه، ضرب (تمبک) و همچنین چندین بازیگر و رقاص دیده می شد.
تنها اسناد قابل اعتنا در حوزه “دیسکوگرافی” که مربوط به فعالیت های موسیقائی زنان عهد قاجار است تعداد ۱۳۱ عدد ضبط شده است. “EDMUND PREACE” صفحه دو رو است که در اکتبر و نوامبر سال ۱۹۱۲ میلادی توسط آقای
وی که نماینده و صدابردار کمپانی گرامافون بوده از ۱۹۱۲ تا ۱۹۱۴ میلادی ۷۷ اثر با صدای “افتخار خانم” ۲۹ اثر با صدای “امجد خانم” و ۲۵ اثر با صدای “زری خانم” را در استودیوی شرکت مذکور در شهر “ریکا” ی روسیه به ثبت رسانیده که البته در سال ۱۹۱۶ تعدادی از همین آثار در شهر کلکته هندوستان و تعدادی نیز در سال ۱۹۲۶ در هایس انگلستان تجدید چاپ شده اند.
۱ نظر