ناهید شجاعیان
مقایسهی بستر صوتی (بستر مدال) دستگاه شور سل در ردیف سنتور ابوالحسن صبا و دورهی ابتدایی فرامرز پایور
بستر صوتی دستگاه شور سل در ردیف سنتور ابوالحسن صبا کمی بیشتر از دو اکتاو و تا محدودهی نت سی (خط اوّل اضافی بالای حامل) میرسد. امّا در دورهی ابتدایی فرامرز پایور این محدوده تا نت لا بمل (در خط اوّل اضافی بالای حامل) ادامه دارد.
پس از بررسی کلّ دستگاه شور در ردیف سنتور صبا و دورهی ابتدایی فرامرز پایور و مشخص شدن بستر صوتی دستگاه شور در هر کدام از ردیفهای مورد بحث، مشهود است که دو ردیف به لحاظ محدودهی نتهایی که مورد استفاده قرار داده اند مشابه یکدیگرعمل کردهاند تنها اختلاف در بخش انتهایی بستر صوتی است.
مقایسهی بستر صوتی (بستر مدال) گوشههای مشترک میان ردیف سنتور ابوالحسن صبا و دورهی ابتدایی فرامرز پایور
در این بخش به بررسی و مقایسهی محدودهی گوشهها و در واقع بستر مدال گوشههای مشترک دستگاه شور میان ردیف سنتور صبا و دورهی ابتدایی پایور خواهیم پرداخت. همانطور که پیش از این بیان شد، گوشههایی که در دستگاه شور میان هر دو ردیف مشترک است (به جز چهارمضراب) شامل: درآمد اوّل، درآمد دوّم، درآمد سوّم، شهناز، قرچه، رضوی، حسینی و فرود شور است.
درآمد اوّل
پس از مشخّص شدن محدودهی نتهای به کار رفته در درآمد اوّل دستگاه شور در ردیف سنتور صبا و دورهی ابتدایی پایور و حرکت کردن درآمد اوّل دو ردیف در محدودهای بیشتر از یک اکتاو، روشن است که بستر صوتی (بسترمدال) این گوشه از دستگاه شور در دو ردیف مشابه یکدیگر است وتنها اختلاف کوچک در بخش انتهایی بستر صوتی است که در ردیف صبا با نت سل (بالای خط پنجم) و در دورهی ابتدایی پایور با یک نت بالاتر یعنی لابمل (خط اول اضافی بالای حامل) پایان یافته است.
در واقع باید این طور بیان کرد که درآمد اوّل دو ردیف دارای بستر مدال یکسانی است و در محدودهی نتهای مشابه حرکت میکند.
درآمد دوّم و سوّم
درآمد دوّم و سوّم دستگاه شور در ردیف سنتور صبا در محدودهی نتهایی کمتر از یک اکتاو و تنها در محدودهی پنج نت حرکت می کنند و درآمد دوّم و سوّم شور سل در دورهی ابتدایی پایور نیز دارای بستر صوتی مشابه به یکدیگر امّا در محدودهای نزدیک به دو اکتاو حرکت می کنند. روشن است بستر مدال درآمد های دوم و سوم در هر یک از ردیفهای مورد بحث، متفاوت از یکدیگر است و در حقیقت سیر ملودیک این گوشهها به گونهای است که در این ردیفها در محدودهی نتهای متفاوت از یکدیگر حرکت می کنند.
گوشهی شهناز
«شهناز یکی از مهمترین گوشههای دستگاه شور است» (فرهت ۱۳۸۶: ۶۰). صبا و پایور در ردیفهای خود این گوشه را در بستر صوتی متفاوتی ارائه کردهاند. گوشهی شهناز در ردیف سنتور صبا تنها در محدودهی چهار نت حرکت میکند و حرکت نتها در ارائهی این گوشه از دستگاه شور به یک اکتاو نمیرسد.
در حالی که پس از مشخص کردن محدودهی حرکت نتها و سیر ملودیک این گوشه از دستگاه شور در دورهی ابتدایی پایور، بستر صوتی این گوشه درردیف مورد بحث، نزدیک به دو اکتاو است.
۱ نظر