موسیقی در عصر بازتولید فناورانه (۶)

با همه‌ی اهمیت تاریخی و محتوایی که این نوشته در میان نوشته‌های آدورنو و نیز نقدهای فرهنگی مکتب فرانفکورت دارد و همچنین حتا باوجود اشاره‌های بسط‌‌نیافته‌ای که اباذری در نسبت دادن کار آدورنو با وضعیت امروزی در مقدمه‌ی خود می‌آورد، نمی‌توان پاسخ داد که چرا این جستار و مثلاً نه درباره‌ی شرایط اجتماعی هنر. و البته این هنگامی است که توجیه کنیم برگردان مجدد جستارهایی مانند درباره‌ی موسیقی مردم‌پسند یا درباره‌ی جاز –که پیش‌تر (احتمالاً از انگلیسی) برگردان شده بود- یا آثاری مثل فلسفه‌ی موسیقی مدرن، مقدمه‌ای بر جامعه‌شناسی موسیقی و … به هر دلیل نمی‌توانسته در برنامه‌ی مترجم قرار گیرد.

بهره‌ی امروزی جستار
گذشته از آن‌که یک اثر کلاسیک بناشده بر فصل مشترک فلسفه-جامعه‌شناسی-موسیقی‌شناسی از منظر یکی از اعضای مکتب فرانکفورت را بخوانیم این جستار با امروز ما چه پیوندی می‌تواند داشته باشد؟ این پرسش اهمیت زیادی دارد مخصوصاً اگر به یاد آوریم که نظریه‌های آدورنو در دهه‌های اخیر نفوذ سابق خود را در موسیقی‌شناسی و تا حدودی هم جامعه‌شناسی موسیقی از دست داده‌ است.

بااین‌همه مخصوصاً در برش کنونی از زمان آنچه آدورنو از آن بحث می‌کند حضوری تام دارد. اگر فناوری روزگاری قادر به پخش آثار موسیقایی در میان چند ده میلیون نفر از مردم بود امروزه قادر شده در مقیاس‌ چند صدمیلیونی و گاه حتا میلیاردی این کار را انجام دهد. اگر در سپیده‌دم یا حتا میانه‌ی قرن بیستم سلطه‌ی روابط سرمایه‌سالارانه بر موسیقی تا حدی برقرار بود امروزه این روابط چنان بدیهی و درعین‌حال پیچیده و خردکننده شده که در زمان نوشته‌شدن جستار حتا به تخیل هم درنمی‌آمد.

از همه‌ی اینها مهم‌تر فریب توده‌های مردم و رفتن به‌سوی فاشیسم (در هر شکلی) که تا چندی پیش نامحتمل و حتا شبیه لطیفه می‌‌نمود امروز ناگهان به واقعیتی اجتماعی-سیاسی در جهان تبدیل شده و ما را رویاروی عروج راست افراطی قرار داده است. پس اگر هر دو عامل پیوسته‌ای که آدورنو را به نوشتن جستار واداشت هنوز به شکلی تهدیدگر در جهان امروز حضور دارد خواندن چنین جستاری دست‌کم اگر نتوان همه‌ی تحلیلش را یک‌باره و چشم‌بسته پذیرفت و به امروز تسری داد، ما را در تماس انتقادی با وضعیت خود قرار می‌دهد.

* این مقاله قبلا در شماره‌ی ۳ از دوره‌ی سوم دوفصلنامه‌ی زیباشناخت منتشر شده است.

فهرست منابع
آدورنو، تئودور، ۱۳۹۷. فتیشیسم در موسیقی  واپس‌روی شنیدن، ترجمه‌ی سارا اباذری، تهران: ماهی.

آدورنو، تئودور و ماکس هورکهایمر، ۱۳۹۶. دیالکتیک روشنگری، ترجمه‌ی مراد فرهادپور و امید مهرگان، تهران: هرمس.

بنیامین، والتر، ۱۳۷۷. اثر هنری در عصر تکثیر مکانیکی. ترجمه‌ی امید نیک‌فرجام،  فارابی، ۸(۳)، صص. ۲۲۵-۲۱۰.

مارکس، کارل، ۱۳۹۶. سرمایه؛ نقد اقتصاد سیاسی. ترجمه‌ی حسن مرتضوی. تهران: لاهیتا.

Adorno, T.W., 1932. Kitsch. Trans. Gillespie, S., In Essays on music, Univ of California Press.

Adorno, T.W., 1938. Über den Fetischcharakter in der Musik und die Regression des Hörens. Schlüsseltexte der Kritischen Theorie, p.22.

Adorno, T.W., 1941. The radio symphony: an experiment in theory. Radio research, pp.110-39.

Adorno, T.W., 1973. Dissonanzen Einleitung in die Musik (Vol. 14). Suhrkamp.

Adorno, T., 1977. Letters to Walter Benjamin. Aesthetics and politics, pp.110-33.

Adorno, T., 1978. On the Fetish Character in Music and the Regression of Listening. The Essential Frankfurt School Reader. Ed. Andrew Arato and Eike Gebhardt. New York: Urizen, ۲۹.

Adorno, T.W., 1997. Aesthetic theory. A&C Black.

Adorno, T.W., 2001. Le caractère fétiche dans la musique et la régression de l’écoute. Éditions Allia.

Adorno, T. and Leppert, R., 2002. Essays on music. Univ of California Press.

Adorno, T.W., 2005. The culture industry: Selected essays on mass culture. Routledge.

Arato, A. and Gebhardt, E. eds., 1978. The essential Frankfurt school reader (p. 195). Oxford: Blackwell.

Benjamin, W., 2008/1936. The work of art in the age of mechanical reproduction. Penguin UK.

Corse, S., 1994. Henry James and Theodor Adorno on the Aesthetic Whole: The Spoils of Poynton and the Fetish-Character of Art. symplokē, ۲(۲), pp.117-124.

Levin, T.Y. and Von der Linn, M., 1994. Elements of a radio theory: Adorno and the Princeton Radio Research Project. The Musical Quarterly, ۷۸(۲), pp.316-324.

Mioyasaki, D., 2002. The confusion of Marxian and Freudian fetishism in Adorno and Benjamin. Philosophy Today, ۴۶(۴), pp.429-443.

Paddison, M., 1997. Adorno’s aesthetics of music. Cambridge University Press.

Scherzinger, M., 1997. Anton Webem and the Concept of Symmetrical Inversion: A Reconsideration on the Terrain of Gender.

Scholem, G., Adorno, T.W., Jacobson, M.R. and Jacobson, E.M., 2012. The Correspondence of Walter Benjamin, ۱۹۱۰-۱۹۴۰.

Waldman, D., 1977. Critical Theory and Film: Adorno and” The Culture Industry” Revisited. New german critique, (۱۲), pp.39-60.