مغالطات ایرانی – بسط و گسترش

فقدان بسط و گسترش در موسیقی ایران

پوریا نصیری و سجاد پورقناد

اشاره مدرسان آموزشگاه و دانشگاه و هنرجویان و دانشجویان رشته‌های موسیقی به نبود بسط و گسترش (Development) در موسیقی ایران مطلبی است که بارها شنیده شده و نتیجه آن برداشت و برخورد سطحی با موسیقی ایران و انتقال مفاهیم غلط به هنرآموزان بوده است. در این نوشته کوتاه قصد بر نقد و بررسی این ادعا است.

نخست آن که مراد از «موسیقی ایران» یا «موسیقی ایرانی» باید مشخص شود چرا‌که این عبارت با اشاره بر نام کشور و ملیّت، دامنه گسترده‌ای را از موسیقی نواحی ایران، موسیقی کلاسیک ایرانی، موسیقی پاپ ایرانی و غیره را شامل می‌شود و از آن جا که بسط و گسترش در حوزه‌های گوناگون موسیقی ایران وجود دارد، لازم است تا بجای این عبارت مشخصاً از عبارت «ردیف موسیقی ایرانی» استفاده شود.

دوم، نمونه‌های بسیاری وجود دارد که در آن از ردیف موسیقی ایرانی به منظور استخراج مصالح موسیقی استفاده شده و در ادامه به بسط و گسترش آن پرداخته شده است که برای نمونه می‌توان از قطعات آهنگسازانی چون احمد پژمان، حسین دهلوی، کامبیز روشن‌روان و حسین علیزاده نام برد.

سوم، در ردیف موسیقی ایرانی (فارغ از آن آوازی یا سازی بودن آن یا این که به روایت چه شخصی باشد)، حدی از بسط و گسترش در گوشه‌های گوناگون وجود دارد که یکی از مهم‌ترین ابزار آن سیکوئنس (Sequence) و نظر به اهمیت آن به عنوان یکی از ابزارهای بسط و گسترش در مقوله فرم و آهنگسازی از یک سو، و بکارگیری گسترده آن در بسیاری از گوشه‌ها نظیر حزین، خسروانی، کرشمه، رضوی، خاوران و غیره از سوی دیگر، ادعای فقدان بسط و گسترش قابل پذیرش نیست.

مضاف بر این، بسط و گسترش نه تنها به وسیله سیکوئنس کردن، که با تغییرات ریتمیک، ملودیک و یا ریتمیک-ملودیک در مصالح ارائه شده نیز همراه است که برای نمونه می‌توان به گوشه «درآمد» از آواز دشتی به روایت ردیف میرزاعبدالله-برومند اشاره کرد. بجز این، استفاده از تکرار (در انواع عینی، واریاسیونی یا دولپمانی) به منظور استحکام بخشیدن به روند گسترشی نیز به عنوان مرحله‌ای از مراحل بسط و گسترش، مجدداً بر رد ادعاهای صورت‌گرفته می‌تواند مورد استناد قرار گیرد.

نتیجتاً بر اساس مطالب فوق لازم است که مدرسان و هنرآموزان موسیقی نسبت به برداشت‌های خود از جایگاه و ویژگی‌های ردیف موسیقی توجه بیشتری داشته باشند تا ضمن ارج نهادن به این پشتوانه فرهنگی و هنری، از ظرفیت‌های آن به درستی استفاده کنند.