مریم غفاری
چکیده:
دوره ساسانیان دورهی شکوفایی، اعتلا و جهش عظیم موسیقی در ایران بوده است. موسیقی در این عصر نزد پادشاهان مقام والا و به سزایی کسب کرد، توجه و علاقه درباریان و اشراف به موسیقی موجب پرورش و رشد موسیقی گردید، بهطوریکه سرودهای مذهبی، ترانههای ملی و بومی و ترانهای که از وقایع مهم سرچشمه میگرفت برای اولین بار در این دوره سروده و خوانده شد.
در این دوره موسیقیدانان برجستهای ظهور کردند که در ساخت و تکامل سازها و همچنین پدید آمدن نغمات و الحان نقش مهمی داشتهاند.
نقوش و حجاریهایی که از این دوره بجا مانده حاکی از این است که موسیقیدانان در سفر و شکار همواره از همراهان شاه بودهاند. برای اولین بار در این دوره موسیقیدانان از جانب پادشاهان طبقهبندی و حمایت شدند و خنیاگران و رامشگران همردیف با مقامهای اول دولتی در دربار شناخته میشدند.
این مقاله نگاهی به روند تحولات و پیشرفت موسیقی ایران، آلات موسیقی و کاربرد آنها در دوره ساسانیان دارد و همچنین به نقش موسیقی و خنیاگری در شئون مختلف زندگی مردم و درباریان ساسانی میپردازد.
مقدمه:
ساسانیان آخرین و هفتمین سلسلهای است که پیش از ظهور اسلام در ایران به حکومت رسیدند و بیش از چهار سده بر ایران حکومت کردند. در این دوره پیشرفت علم و هنر فزونی گرفت و نهتنها مردم به علم و هنر علاقه نشان دادند بلکه برخی از شاهان نیز حامی اعتلای دانش و هنر بودند چنانکه بهرام گور در چامه سرایی، انوشیروان در قانونگذاری و خسروپرویز در تشخیص آثار هنری و تشویق هنرمندان معروف بودند.
تحولاتی که در موسیقی این دوره رخ داده است بهقدری چشمگیر بوده است که مورخین و محققین بسیاری در طول تاریخ به بررسی آن پرداختهاند، از جمله
ابن خلدون مورخ و متفکر مشهور تونسی و پدر جامعهشناسی در کتاب «مقدمه» مینویسد:
موسیقی در نزد ایرانیان پیش از اسلام کاملاً مطلوب و محبوب بوده و رواج بسیار داشت و پادشاهان توجه و علاقه زیادی به اهل و فن موسیقی مبذول مینمودند و خنیاگران و موسیقیدانان را در دربار پادشاهان ایران منزلت و مقامی ارجمند بوده است. (مشحون، ۱۳۷۳: ۵۰)
موسیقی در دربار ساسانی
در طول دوره حکومت ساسانیان حدود چهل پادشاه بر ایران حکومت کردند که در زمان چهار تن از آنها تغییراتی در اوضاع موسیقی و موسیقیدانان به وجود آمد.
۱- اردشیر بابکان
۲- بهرام پنجم معروف به بهرام گور
۳- خسرو اول یا انوشیروان
۴- خسرو دوم یا خسروپرویز
ایران در دوره اردشیر بابکان سرسلسله پادشاهان ساسانی به پیشرفتهای زیادی دست یافت. او به موسیقی و موسیقیدانان (آوازخوانان و نوازندگان) ارج بسیار مینهاد و جایگاه خاصی برای آنها قائل بود، هنگامیکه درباریان و بزرگان کشور را به طبقات ممتاز تقسیم میکرد، به خاطر مهری که به موسیقی داشت مقام رامشگران و خنیاگران را ارتقا داد، بهطوریکه آنها را در زمره درباریان به شمار آورد. درباریان را به هفت صنف تقسیم کرده بود که موسیقیدانان صنف پنجم آن را تشکیل میدادند. جانشینان او تا زمان بهرام گور این روش را پیوسته رعایت میکردند ولی بهرام گور مقام موسیقیدانان را رفیعتر کرد و در مرتبه و مقام اول قرار داد.
۱ نظر