طور علوانی از دیدگاه موسیقی
در ابتدا باید چند مورد ویژگی و تفاوت اطوار با مقامات و توضیحی را در مورد ساز “ربابه” را باید بگوییم:
همان طور که اطلاع دارید ما در مکاتب عرب هفت مقام اصلی داریم که شامل: بیات، راست، نهاوند، حجاز، سه گاه، عجم و صبا و عده ای دیگر با اضافه کردن دو مقام “کرد” و “نوا اثر” تعداد آنها را تا نه عدد می دانند. (۱۷) در کل باید مقامات دارای هشت درجه صعودی و نزولی می باشد. از اتصال و یا انفضال و یا ادغام دو تتراکورد (جنس یا دانگ) به هم دیگر تشکیل می شوند. در مقامات ما دارای نت آغاز، اوج، متغیر و فرود موقت می باشیم. یکی از فرق های اصلی مقامات با سیستم دستگاهی موسیقی ایران در وسعت دستگاه نسبت به مقام می باشد.
بشنوید اجرایی از طور علوانی را با تکنوازی سامی نسیم
بشنوید اجرایی از طور علوانی را با صدای علوان الشویع
برای نمونه گوشه شهناز را در دستگاه شور (۱۸) تقربیاً معادل یک مقام در موسیقی مقامی مکاتب عرب می شود. دوم مدلاسیون (تحویلات) بسیار زیاد در بین مقامات و موسیقی عرب می باشد. به صورتی که ما حرکت بعدی نوازنده و یا خوانده را نمی توانیم حدس بزنیم، زیرا قادر است بدون هیچ محدودیتی از هر مقام به مقامی دیگر انتقال پیدا کند. اما در موسیقی دستگاه کمتر شاهد این نوع مولاسیون ها می باشیم. حال همانطور که گفته شد اطوار بیشتر متعلق به بخش عام مردم می باشد. پس ما در طورها مشاهده می کنیم که درجات صوتی بسیار بالا و یا هرگز از درجه اکتاو مورد استفاده قرار نمی گیرند و مثلا طور علوانی تا درجه پنجم صوتی یک مقام را بیشتر اشاره نمی کند.
تنوع جمله های موسیقی در اطوار نسبت به مقامات بسیار کم و تکراری می باشد. به صورتی که مداوم یک سری از جملات با فرمی خاص شروع و فرود
می نمایند. در اطوار ما کمتر شاهد مولاسیون (تحویلات) می باشیم و در کل باید بگوییم اطوار به نوعی به یک شعر خوانی بسیار محزون شبیه اند و درجه اول انتقال مفهوم شعر اهمیت فراوان دارد تا تکنیکهای موسیقایی. شاید بتوان گفت اطوار را معادل گوشه های شعری(مانند: مثنوی، رباعی، چهار پاره…) در موسیقی دستگاهی ایران مقایسه نمود. (۱۹)
در مورد تکنیکهای رایج در طور علوانی باید گفت طور علوانی به اشتباه خیلی از افراد که بر این عقیده می باشند. که این طور در مقام حجاز اجرا می شود. باید بگویم که اگر با دقت بیشتری به فواصل طور علوانی گوش بدهیم. با کمی مقایسه می توان به این موضوع دست پیدا کنیم که تقریبا این طور در فواصل در دستگاه همایون و مخصوصاً گوشه شوشتری (که منسوب به شوشتر یکی از شهرستانهای خوزستان می باشد. شوشتری یکی از مهم ترین گوشه های دستگاه همایون است) می باشد. (۲۰)
پی نوشت
۱۷- الموسوعه الموسیقیه المختصره، نوشته: عبدالمنعم خلیل، ص ۱۰۱
۱۸- موسیقی ایران شامل هفت دستگاه است که «شور» یکی از آنهاست. هر دستگاه داری زیر مجموعه های به نام” گوشه” است و شهناز یکی از گوشه های مهم دستگاه شور می باشد.
۱۹- گوشه های که در آنها فرمشان تابع نوع قالب شعری آنها می باشد و جملات ملودی بر اساس وزن شعری آنها اجرا می شود و معمولا جزو گوشه های آخر هر دستگاه اجرا می شوند که پرکاربرد ترین آنها مثنوی ها.
۲۰- کتاب «واژه نامه موسیقی ایران زمین» نوشته مهدی ستایشگر، جلد ۲، ص ۱۱۶ – ۱۱۷
۱ نظر