در نقد کتاب «مقدمه‌ای بر آنالیز موسیقی آتنال» (۳)

تجزیه و تحلیل موسیقی آتنال در اغلب روش‌ها موضوعی آمیخته با ریاضیات است. از آنجا که از اولین ویژگی‌های این نوع موسیقی آزاد شدن از قید انتظام خاص و شناخته‌شده‌ی نغمه‌ها (گام‌های تنال) و دستیابی به امکان بازانتظام‌بخشی و هم‌وزن‌سازی در قالب مجموعه‌هایی به اراده‌ی آهنگساز، یعنی هم‌بندی نغمه‌ها در گروه‌هایی جز گام و بدون ترجیح یک نغمه بر دیگری است، نظریه‌ی مجموعه‌های ریاضیات جدید که آزادی عمل و قدرت زیادی در توصیف چنین پدیده‌هایی دارند به نحوی موفق برای تجزیه و تحلیل این موسیقی‌ها به کار گرفته شده است.

از این رو «مقدمه‌ای …» هم مانند همتایان وام‌دهنده‌اش همین راه را در پیش گرفته است، اگرچه از «ارایه‌ی مختصر و روشن اصول و کاربردهای نظریه‌ی مجموعه‌ها [در آنالیز] برای نوآموزان» (۶)، نسبت به کتاب استراوس که این جملات در وصف آن است، دور شده. بیان شیوای کتاب انگلیسی و گسترش تدریجی و باحوصله‌تر مفاهیم، در «مقدمه‌ای …» قدری مبهم و شتابزده است.

برای مثال در بخش «فاصله‌ی نغمه‌ای» به دو مفهوم «فاصله‌ی جهت‌دار» و «فاصله‌ی بدون جهت» (ص ۷) و «فاصله‌ی رده‌ی نغمه‌ای بدون جهت» و «جهت دار» (ص ۸) برمی‌خوریم که توضیح بسیار اندکی درباره‌ی آنها داده شده در حالی که در کتاب استراوس درست پیش از این بخش دو بخش مجزا با سرنام‌های فاصله‌ی رده‌ی نغمه‌ای جهت دار و بدون جهت (ordered/un ordered pitch-class interval) (ص ۷-۶) دیده می‌شود که با توضیح کافی و مثال‌هایی، این دو مفهوم را در ذهن خواننده کاملا جا انداخته و او را آماده‌ی ورود به بخش فاصله‌ی نغمه‌ای می‌کند. از این روش چنین برمی‌آید که مخاطبان «مقدمه‌ای …» با دانش پایه‌ا‌ی بیشتری از مخاطبان کتاب استراوس فرض شده‌اند.

مسایل مربوط به تکنیک‌های تجزیه و تحلیل کتاب که از منبع‌های مختلف آمده‌اند، دست‌کم دو منبع مشخص استراوس و آلن فورت، چیزی بیش از آنچه درباره‌ی خود آن روش‌ها و کتاب‌ها می‌توان گفت در اختیار نمی‌گذارد (۷). بااین‌حال آنچه مختص «مقدمه‌ای …» است نوع کنار هم قرارگرفتن مطالب است زیرا کتاب سرشتی دست‌چین‌گونه دارد. برای نمونه می‌توان پرسید که چرا کتابی که بیش از همه بر طرح ساختاری و سیر مطالب استراوس تکیه دارد، «پیوست ۱» را از کتاب فورت آورده درحالی‌که می‌دانیم یکی از تفاوت‌های دیدگاه‌های فورت و استراوس دقیقا در شیوه‌ی مرتب کردن همین فهرست‌ها بود (۸).

پی نوشت

۶- Introduction to Post-Tonal Theory by Joseph N. Straus Englewood Cliffs, New Jersey:Prentice Hall, 1990 vi, 218 pp. REVIEWER. P. 290.

۷- خوانندگان پی‌گیر می‌توانند به این نقد و بررسی نولن (از پی‌نوشت قبل) درباره‌ی کتاب و روش استراوس و درباره‌ی روش و کتاب فورت
Browne, R. (1975). Letters: The Structure of Atonal Music.

نگاه کنند. جز آنها مطالعه‌ی نقد کتاب‌های ران، فرنکلی و موریس هم می‌تواند درک بهتری از ارزیابی روش‌ها به‌دست دهد.

۸- نگاه کنید به شماره‌ی ۶.