نقدی بر مصاحبه رابعه زند درباره ساز ارجان

مدتی پیش رابعه زند در فضای مجازی اعلام نمود که قرار است در سمینار جهانی تدکس (۳۰ فروردین ۹۷) درباره ساز بازسازی شده ارجان سخنرانی نمایند و ظاهرا «لیر ارجان» کماکان موضوع بحث او و وسیله ای برای مانورهای تبلیغاتی اش می باشد.

هرچند در همین مورد، به تازگی در فضاهای مجازی با ایشان مستقیما صحبتی کردم و علی رغم اصرار ایشان بر «چنگ» بودن این ساز و ارجاع وی به دو نوشته در این مورد که یکی توسط اینجانب در مجله الکترونیکی گفتگوی هارمونیک منتشر شده و دیگری توسط مهشید فراهانی در شماره ۷۷ ماهور چاپ شده است، مرا به بی سوادی متهم کرده و نوشته اند: «…اساسا کدامیک از جهانیان که شما می فرمائید، به کتیبه های باستانی ایران مراجعه کردند و مجموعه ای از سازهای باستان رو به جهان معرفی کردند؟! به نظر من اتفاقا انسانهایی نظیر شما هستند که با خواندن چند مقاله از غرب، این را پُز خود کرده و تحقیق آنها را سدی برای کار نکردن ما در کشور خودمان می کنند.» ضمنا خطاب به من فرمودند که در این مورد مقاله ای نوشته اند که برایم خواهند فرستاد و البته تاکنون نفرستاده اند.

بار دیگر مصاحبه ای از ایشان را در روزنامه اعتماد (شماره ۴۱۳۰ مورخ ۱۹/۴/۱۳۹۷ صفحه ۷) دیدم که طی آن محمدجواد صحافی از ایشان در مورد «چنگ ارجان» سوال کرده و ایشان هم فرمودند که: “…ساز قانون در قدیم‌الایام به صورت عمودی نواخته می‌شد و به همان دلیل جزو دسته سازهای چنگ محسوب می‌شود که حدودا از دوره فارابی به شکل کنونی درآمده و به صورت افقی نواخته می‌شود. این قرابت و همچنین علاقه من به تاریخ باعث شد به این ساز علاقه‌مند شوم. مسلما تفاوت‌هایی میان «هارپ» و «چنگ ارجان» (با ٣۴٠٠ سال قدمت)، «چنگ میان رودان» (با ۴٧٠٠ سال قدمت) یا «چنگ ایلامی» (با ۴٠٠٠ سال قدمت) به لحاظ تکنیکی، ساختار و کیفیت وجود دارد.»

متاسفانه ایشان کماکان بر این اشتباه که ساز ارجان «چنگ» است اصرار داشته و جالب است که حتی نمی داند ساز قانون طبق رده بندی استاندارد زاکس – بوستل در دسته چنگ ها قرار نمی گیرد. حال بگذریم که محمدجواد صحافی هم در این مورد اطلاعی ندارند چراکه اگر در این مورد اطلاعی می داشت، عنوان چنگ را به ساز ارجان نمی داد.

با مراجعه کوتاهی به منابع در دسترس متوجه می شویم که ساز قانون طبق رده بندی زاکس – بوستل در رده سازهای زهی ساده یا زیترها (Zither) قرار می گیرد در حالی که چنگ در رده سازهای زهی مرکب قرار دارد.

نکته جالب این مصاحبه عدم تطابق متن مندرج در روزنامه اعتماد است با آن چیزی که در کانال محمدجواد صحافی درج شده است! ایشان ظاهرا در مصاحبه خود مطلبی را درباره صاحب این قلم عنوان کرده اند که در روزنامه اعتماد درج نشده است: «…برخی افراد که خود را پژوهشگر موسیقی نامیده‌اند و سواد چندانی هم در این حوزه ندارند دست به تخریب بنده زدند و اتهام تحریف نام ساز ”لیر“ به چنگ ارجان را به من نسبت دادند…»

به این موضوع که نگارنده این نوشتار به زعم ایشان باسواد یا بی سواد است نمی پردازم چرا که گفته ایشان برای من اهمیتی چندانی ندارد. در واقع همه ما در مقابل عظمت دنیای علم و هنر بی سواد هستیم اما وظیفه داریم جستجو کنیم و با دانایی گردآوری شده همسو شده و یاد بگیریم که از حجم نادانی مان بکاهیم. من این وظیفه را جزو واجبات زندگی خود می دانم اما ظاهرا این موضوع در مورد تعدادی از همکاران ما در حوزه موسیقی صدق نمی کند و آنها کماکان برطبل ناآگاهی خود می کوبند.

به امید روزی که دانایی بر نادانی و توهم دانایی غلبه کند.