سعید یعقوبیان
سه خاطره
نورعلی برومند را نه در مقام یک نوازنده بلکه آموزگار ردیف می‌شناسیم. کمتر نوازنده‌ی تار و سه‌تاریست که گذرش به اجرای برومند از ردیف میرزاعبدالله نیافتاده باشد. محتوای اجرای او از حیث روایت بااهمیت است اما در عملِ نوازندگی، نه تنها راهی برنگشوده بلکه تأثیر مخربی بر هنرجویان دارد؛ به ویژه اگر با هدف حفظ‌شدن، بارها و بارها خود را مجبور کنند که آن تار مکانیکی و تخت را بشنوند. از نوازندگی برومند نمونه‌های معدودی در دست است و شاید همین موضوع نشانگر آن باشد که در کار او چندان داعیه‌ی نوازندگی در میان نبوده (مشکل بینایی را نیز در این خصوص می‌توان دخیل دانست) و نواختن سازهای مختلف بیشتر به کار معلمی استاد می‌آمد. از میان سه اجرای این آلبوم تنها اجرای تار اندکی ما را به برومند خلاق در نواختن نزدیک می‌کند و دو مورد دیگر اجرایی بسیار نزدیک به ردیف هستند. لذا این آلبوم را می‌توان یک سند صوتی تازه منتشرشده از آموزگار ردیف دانست و عمده‌ی تجزیه و تحلیل‌های ممکن، کماکان به حوزه‌ی ردیف‌شناسی بازخواهد گشت.
از بین اساتید موسیقی دستگاهی، برومند خود نخستین کسی بود که می‌توانست در مورد موسیقی‌ای که اجرا می‌کرد، در مورد ردیف و نظام دستگاهی حرف بزند و آنالیزی ابتدایی ارائه دهد و فراتر از آن را چندان شدنی نیز نمی‌دانست: «موسیقی ایرانی نوشتنی نیست چون دارای ظرایف بسیار دقیقی‌ست که نمی‌شود بر آنها علامت گذاشت» (۱). او خانواده‌ی فراهانی و در ادامه حاج‌آقا مجرد ایرانی، اسماعیل قهرمانی و دیگران را حامل گنجینه‌ای می‌دانست که ذخایر مکتوم در لوح سینه‌ی آنان، می‌بایست حفظ و اشاعه گردد. اما در کنار عدم شناخت ناگزیر او از خاستگاه و تاریخ پس پشت دستگاهها (۲) آن تحلیل‌های ابتدایی (اما در آن روزگار، مهم و راهگشا) از جانب شخصی که چنین گزاره‌‌ای صادر می‌کند نمی‌توانست عمق چندانی داشته باشد: «در شعر سعدی نظمی وجود دارد که به نظر می‌رسد شاعر به خوبی با دستگاهها! آشنایی داشته است» (۳). لازم نیست راه دوری برویم. دفترچه‌ی همین آلبوم خود نشانگر تحول و پیشرفت در نوع نگاه به مقوله‌هایی همچون ردیف و بداهه‌پردازی‌ست و این سه اجرا در توضیحات مفصل علی کاظمی با دقت علمی، تجزیه و تحلیل شده‌اند.
برومند شاید بی‌آنکه بداند، خود نخستین علامت‌ها را گذاشت؛ همانگونه که خود نمی‌دانست کاری به دست او انجام شد که تنها دو سال بعد از مرگش (با وقوع انقلاب ۵۷) دیگر «رادیو موسیقی غیر اصیل! پخش نمی‌کرد و در سالن‌های کنسرت امثال حسین سرشار شعر حافظ را مسخره نمی‌کردند».(۴)
پی نوشت
۱و ۳ – از گفت‌و‌گوی نورعلی برومند پس از اجرای برنامه‌ی موسیقی ایرانی در حافظیه در هفتمین جشن هنر شیراز، منتشر شده در مجله‌ی تماشا شماره ۱۲۷ شهریور ۱۳۵۲
۲- نه او بلکه در آن روزگار بنا به دلایل مختلف، کمتر کسی به دنبال پاسخ چنین پرسش‌هایی بود. اگر مطالعات پراکنده‌ای نیز انجام می‌شد جریان علمی آگاهانه و پیگیری نبود و معدود مطالعات صورت‌گرفته، با تمام ضعف‌های روش‌شناختی‌شان، در حد چند مقاله بودند. در حقیقت در یکی دو دهه‌ی اخیر از رسالات کهن موسیقی ایران نتایج علمی و عملی روشنگر و مدونی استخراج شده است.
۴- از نقل قولی از نورعلی برومند در یادداشت «در مکتب استاد برومند»، به قلم محمدرضا شجریان در کتاب «نورعلی برومند؛ زنده‌کننده‌ی موسیقی اصیل ایران» به کوشش احمد کریمی، ۱۳۸۰، تهران: انتشارات دوست
نویز
***
گفتگوی هارمونیک
نواخته‌های نورعلی برومند مجموعه‌ایست از سه اجرای آزاد از او که به ترتیب با سازهای سه‌تار، تار و سنتور نواخته شده است. انتشارات ماهور در سال ۱۳۹۶ این آلبوم را روانه بازار کرده است.
۱ نظر