نظر من، نظر شما، نظر او

خیلی پیش می‌آید که در واکنش به یک نقد بشنویم؛ «این نظر نویسنده است». آیا تا به‌حال دقیقاً فکر کرده‌ایم که چنین جمله‌ای یعنی چه؟ کسی که این جمله را می‌گوید درواقع دارد اعتبار حکم‌های درون نقد را زیر سؤال می‌برد. می‌گوید آنها از جنس «نظر شخصی» هستند. اولین مفهومی که از نظر شخصی به ذهنمان می‌آید چیزی است مثل این جمله «قورمه‌سبزی خیلی خوب است». این «نظر» گوینده است درباره‌ی یک غذا. آنجا «شخصی» بودنش معلوم می‌شود که یک نفر دیگر پیدا می‌شود و درست برعکسش را می‌گوید و ما هم راهی پیدا نمی‌کنیم که بگوییم کدام درست گفته. فقط می‌توانیم بگوییم با اولی موافقیم یا با دومی. یعنی وابسته به «شخص» گوینده یا شنونده است.

اگر دقت کنیم متوجه می‌شویم که اینجا صحبت اصلاً سر «خوب» بودن نیست. گوینده‌ها می‌گویند از این غذا خوششان یا بدشان می‌آید. یعنی از آن لذت می‌برند یا از خوردنش احساس خوبی دارند. اگر بخواهیم آن را واقعاً به معنی «خوب» بودن بگیریم لابد گوینده باید پزشک یا متخصص مواد غذایی باشد.

«نظر»ها معمولاً واکنش‌ها یا فکرهای آدم‌ها نسبت به پدیده‌های مختلف هستند. نقد هم نوعی واکنش ما نسبت به موسیقی است. از همین‌جاست که شباهت نقد با نظر شخصی شروع می‌شود. اما شباهت فقط ظاهریست. برای این‌که فرقشان را ببینیم کافی است جلوی هر حکم ساده مثل خوب است و زیباست و… یک سؤال «برای چه؟» یا «برای که؟» بگذاریم.

وقتی در مورد غذا صحبت می‌‌کردیم جواب این سؤال می‌شد «برای من»، درنتیجه قاعدتاً گوینده دنبال این نبود که دیگران را وادار کند همان غذا را دوست بدارند یا بدتر از آن، حتماً بخورند. اما نقد بیشتر اوقات گزاره‌ها را کلی می‌گوید. اگر جلوی گزاره‌ی «سمفونی نهم بتهوون بزرگ‌ترین شاهکار موسیقی بشر است» همان دو سؤال را بگذاریم جواب نمی‌گیریم «برای من»، جواب می‌گیریم «برای همه». چنین جمله‌ای سعی می‌کند خوانندگان را متقاعد کند که آن را بپذیرند. ادعایش این است که حکمش جهان‌شمول است.

فرق اصلی اما این است که حکم دومی را هر «من» یا «شما»یی نمی‌تواند بگوید. اغلب ما اطلاعاتی را که بر اساسش بشود چنین جمله‌ای گفت نداریم. بااین‌حال ممکن است کسی بگوید این هم نظر است اما تعداد بیشتری «قبولش دارند» (و تعدادی هم ندارند)، درست مثل قورمه‌سبزی که خوبی‌اش را تعداد زیادی ایرانی قبول دارند. خب، باید تا حدی به گوینده حق داد. حکم‌هایی که در نقد می‌آوریم اغلب شبیه «طول این چوب یک متر است» نیستند. سرشان می‌شود جروبحث کرد. راهی نیست که بتوانیم درستی‌ بعضی‌شان را «اثبات» کنیم. پس خیلی از نقدها «نظر» هستند اما نه به آن معنی که اول دیدیم. نوعی نظر هستند که با شواهد و استدلال فنی سعی می‌کند دیگران را متقاعد کند.


نویز