سعید یعقوبیان
صدایِ سراب
قرابت‌های فرهنگیِ موسیقیِ حوزه‌ی ایرانی-عربی-ترکی در سال‌های گذشته بیش از پیش وارد مباحث نظری موسیقی ایران شده است. در شاخه‌ی نوازندگی، عود (و قانون) از آنجاکه در تمام این حوزه نواخته می‌شوند وضعیت یگانه‌ای یافته‌اند. موسیقی دستگاهی ایران در کنار قرابت‌ها و اشتراک‌ها، تفاوت‌های مهمی نیز با موسیقی همسایگان فرهنگی خود دارد. از جمله اینکه موجودیت‌های مدال در موسیقی کلاسیک ما بسیار بیشتر از موسیقی عرب و ترک وابسته به الگوهای لحنی شده‌اند. یک عودنوازِ نوعی در ایران، در چنین بستری آموزش می‌بیند. در مقابل، سیالیتِ متفاوتِ موسیقیِ عرب و ترک در کنار پیشرفت‌های عودنوازی‌شان، کششی اغواگرانه دارد. عودنواز ایرانی تلاش می‌کند به سمتِ آزادی عمل پرواز کند و با رها کردن ذهن و عملِ خود از انجماد، در عین حال هویت ایرانی خود را حفظ کند تا «عود ایرانی» را بیابد: عودی که نه تاری است نه ترکی و نه عربی.
شاید تأکید غلامی بر عبارت «عود ایرانی» در نامگذاریِ آلبوم‌اش، در چنین کشاکشی ریشه داشته باشد و تصریح این عبارت، می‌تواند بازگوی چنین داعیه‌ای باشد: عودی که می‌شنوید «عود ایرانی» است.
اما «عود ایرانی»ِ غلامی در این تکنوازی چگونه صدا می‌دهد: الگوهای دستگاهی مانند آثار گذشته حضور دارند و همچون همیشه به عناصرِ شخصی‌یت عودِ غلامی آمیخته‌اند: آکوردهایی مشخص که در آلبوم‌هایِ پیشین نیز شنیده شده‌اند، ریزهای دونوتی روی یک جفت سیم، نوفه‌ی پردامنه‌ی ویبره‌های کشدار، استفاده از برخی فواصل موسیقی محلی، چند ریتمِ مشخص و همیشگی، و در اینجا (مانند برخی تجربه‌های قبل) آواز خواندن. عناصرِ یادشده در نواخته‌های غلامی، در قطعات ضربی پررنگ‌ترند و بدنه‌ی آوازیِ موسیقی‌اش واجد وجوه ممیزه‌ی ویژه‌ای نیست.
با این اوصاف هرچند غلامی در «دیرینه دلخواه» خود را تکرار کرده اما آنچه این آلبوم را در کارنامه‌ی او متمایز می‌کند، ورای رخوت موسیقی که با آواز خواندن روی یک بیت در قطعه‌ی نُه دقیقه‌ایِ «تاوان» به نهایت رسیده، ناکوکیِ ساز است. شگفت اینکه علاوه بر غفلت نوازنده در کوک و به‌کارنگرفتن ناظر ضبط، صدابرداری و نهایی‌سازیِ این تکرارِ کم‌رمق نیز که به عهده‌ی یک موزیسین بوده (سهیل پیغمبری) کیفیت مقبولی ندارد.
عود، این دیرینه‌ی دلخواه، سازِ نظریِ موسیقیِ قدیمِ ایران، در این اثر، هر چه که هست، نماینده‌ی آبرومندی برای «عودِ ایرانی» نیست.
***
گفتگوی هارمونیک
آلبوم «دیرینه دلخواه» اثر جدید از شهرام غلامی است. در آلبوم شهرام غلامی عود نواخته و در یک قطعه به اجرای آواز نیز پرداخته است. این اثر شامل هشت قطعه تکنوازی عود در فضای موسیقی کلاسیک ایرانی است. موسسه «آوا خورشید» این آلبوم را در سال ۱۳۹۶ منتشر کرده است.
۱ نظر