سعید یعقوبیان
مردی از خویش برون آید و کاری بکند
تنبوریان همیشه تنبور را در متقال مقدسی از اعماق تاریخ و اسطوره پیچیده‌اند. هر کجا صحبت از تنبور است، رد پای گزاره‌های ماورایی صوفی‌نمایانه و باستان و اعصار را نیز می‌توان یافت.
«هزاره‌ی تنبور» نیز، که بنا به اظهار گردآورنده‌اش «حاصل سال‌ها تحقیق و پژوهش» بوده، این داستانِ همیشگی را از طرح جلد و همان عنوانِ خود آغاز می‌کند و متن ۴۴ صفحه‌ای‌اش -که بخش اعظم آن، شعرهای خوانده شده در قطعات مجموعه است- چیزی جز همان مدعاهای همیشگی ندارد: «راویان، مقام‌ها را نزدیکتر به واقعیتِ اجراییِ قرن‌ها پیش می‌نوازند»! «پردیور را نقطه عطفی برای مقام‌ها… می‌دانند» (واژه‌ی پردیور به چه زبانی‌ست و چگونه خوانده می‌شود؟!)، «مقام‌های باستانی و مجازی (مجلسی) بازمانده از باستان که مردم یارسان سینه به سینه آن را…»، و الی آخر.
اما اگر این باورهای ریشه در گم را به تمامی کنار بگذاریم، آنچه در «هزاره‌ی تنبور» گردآمده، آزمایشگاه موسیقی‌شناختیِ مهیایی برای پژوهش‌های اساسی و بنیادی‌ست. آنچه باید رخ دهد جابه‌جاییِ نظرگاه ماست: اصرارِ اهل عملِ تنبور و ادعاهایی که مطرح می‌شوند، باید از جایگاهِ سوژه به ابژه تغییر کند؛ ابژه‌ای پیراموسیقایی در کنار مواد خام دیگر (موسیقایی و پیراموسیقایی). مسأله نباید «از کجا معلوم؟» و «به چه مستندی؟» باشد.
مسأله این نیست که درست میگویند یا نه، بلکه سوال‌ها باید از این قبیل باشند: چه کسانی و چرا چنین میگویند؟ خاستگاه تاریخی و اجتماعی چنین عقایدی کجاهاست؟ چه مناسباتی یاعلی و حقانی و باستان را در نوعی از موسیقی در ایران کنار هم می‌نشانند؟ و به موازات چنین واکاوی‌ها و پرسندگی‌های جامعه‌شناختیِ موسیقی و قوم‌موسیقی‌شناسانه، آنالیزهای موسیقی‌شناسانه نیز به دنبال این باشند که مقام را در این سیستم موسیقی تبیین کنند و نسبت‌اش را با مفهوم جهانشمولِ مُد بسنجند.
ایقاع را در این نوعِ موسیقی تشریح کنند. انواع گستره‌های نغمگی این موسیقی را طبقه‌بندی کنند و غیره. اگر انتظار داشته باشیم که فرید الهامی، علی اکبر مرادی، حیدر کاکی و دیگران، حتی با اینکه تنبورنوازان روزگار مدرن‌اند و تجربه‌های زیسته‌ی شهری دارند، مقام و ایقاع و ابعاد لحنی سیستم موسیقایی‌ای را که اجرا می‌کنند برایمان تبیین و تعریف کنند مانند آن خواهد بود که فروید انتظار می‌داشت مردی آرونتایی توتم‌های قبیله‌اش را برایش تحلیل کند!…
نویز
***
گفتگوی هارمونیک
«هزاره ی تنبور» اثری از فرید الهامی نوازنده تنبور است. در این مجموعه پژوهشی – آموزشی بخش عظیمی از مقام‌های تنبور یارسان جای داده شده است. این آلبوم به دلیل به نمایش گذاشتن بسیاری از مقام های کمتر شنیده شده، جنبه آموزشی نیز دارد. موسسه پارسه سروش فردوسی این مجموعه هشت بخشی در سال ۹۷ منتشر کرده است.
۱ نظر