سعید یعقوبیان
کنکاشِ آشفته
گزاره‌ی آشنای این سالها که ظرفیت‌های نظام دستگاهی به پایان رسیده، بیش از همه، کدامیک از عناصر موسیقاییِ آن نظام را نشانه می‌گیرد؟ پاسخ، مهمترین وجهِ آن یعنی چینش مدال است. موسیقیدان ایرانی آنجاکه قصد می‌کند خارج از چهارچوب دستگاهی چیزی بسازد، عموماً به این می‌اندیشد که ترتیب گوشه‌های مدال را رعایت نکند یا با گوشه‌ای غیر از درآمدها شروع کند یا فضا و ترکیب مدالِ جدیدی به کار برد و مواردی از این دست. اما آنچه کمتر به آن اهمیت داده شده این است که بضاعت ریتمیک ما تا چه حد با رخوتِ نظام دستگاهی همراه شده؟ به نظر می‌رسد از این بُعد ما حتی از قابلیت‌های خودِ نظام دستگاهی مثلاً در استخدامِ کامل و هدفمندِ زحافات نیز بهره‌ی چندانی نبرده‌ایم و از جایگاه بالقوه‌مان هم عقب‌تر ایستاده‌ایم.
«رها در باد» نشان از آن دارد که آهنگسازش به آموخته‌های مدرسی‌اش قانع نیست و تلاش می‌کند در بستر موسیقی‌ای که آموخته، شیوه‌های دیگری جستجو کند. این جستجوگری حتی در انتخاب شعرها (مانند شعر نیما «خانه‌ام ابریست») نیز نمود دارد. اما بیش از همه، باز درگیر شالوده‌شکنیِ مدال است؛ اینکه مراکز ثقل را تثبیت نکند یا متعدد، متنوع و معلق سازد.
درحالیکه دیگر عناصر موسیقی مسائل پایه‌ای‌تری دارند. ریتم در آن متأثر از کلیشه‌هاست و هارمونی، سردرگم. صدای تولیدشده گوش‌نواز نیست، تیزی‌اش ذهن را زود خسته می‌کند و فکر موسیقاییِ پسِ این قطعات در نهایت محصولی آشفته بدست داده‌است. این آشفتگی در وهله‌ی نخست ریشه در همان نوعِ هماهنگ‌کردن‌ها دارد. عامل دوم ترکیب سازهاست. حضور گیتارباس، کنترباس و ویلن‌آلتو چه توجیهی در این ترکیب دارند جز اینکه به هرج و مرج دامن زده‌اند؟ و آخرین و مهمترین عامل، میکس آشفته‌ی اثر است. صدای گروه، نشانی از گروه‌نوازی در خود ندارد و نخود و لوبیایش هنوز سواست. بعید است آهنگساز هنگام نوشتن این موسیقی، خود، این صداها را در ذهن شنیده‌باشد.
تیرهایی که به سمتِ تنگناهایِ مدال در موسیقی دستگاهی نشانه رفته به حد مکفی به هدف نشسته‌اند. پژوهش‌های جامعی در این خصوص شده و تجربه‌هایی عملی در یکی دو دهه‌ی اخیر. به نظر می‌رسد فرصت آن باشد تا سویه‌های نقادانه نسبت به نظام دستگاهی را متوجه دیگر عناصر موسیقایی نیز بسازیم.
نویز
***
گفتگوی هارمونیک
«رها در باد» اولین آلبوم مستقل با صدای «محمود صالحی» به شمار می‌رود. آهنگساز این اثر «آرش احمدی نسب» بوده است. نشر موسیقی نوفه این آلبوم را در سال ۱۳۸۷ منتشر کرده است.
۱ نظر