حیاتِ اصفهان
تعیین دقیق فواصل، نامیدن و نوشتنشان و در نهایت اجرایشان، هنوز از چالشهای بسیاری از عاملین و عالمان موسیقی کلاسیک ایرانی است. ردیفهای منتشر شده و آوانویسی قطعات ضربی و غیرضربی در اغلب موارد به لحاظ فواصل با آنچه فهمیده و اجرا میشود یکی نیستند و از این میان بیات اصفهان از پراختلافترین مقامهاست. تقریباً در تمامیِ نوشتههای منتشر شده نغمهی ماقبلِ شاهد –که محسوس نامیدهاندش و مینامیم- نیمپردهای نوشته شده است (مثلا در اصفهانِ ردیف میرزاعبدالله که بر مبنایِ نغمهی سل است، دیِز) اما در اجراها بر هیچ فاصلهی دقیقی اتفاق نظر و عمل نیست. این اختلاف با آمیزش آموزههای موسیقی کلاسیک غربی با ایرانی تا به جایی رسید که اصفهان به تلویح به قبل و بعد از آن تقسیم شد: اصفهان جدید و قدیم.
اگر تکلیفِ گرانیگاهِ اصفهان جدید به واسطهی نیم پردهی روشنِ مینوریاش مشخص شده باشد، مجنبِ قدیم از قِبَلِ سستیها و کوتاهیها هنوز بلاتکلیف و نادقیق است (به ویژه اگر به هر نوع هارمونیزه کردن موسیقی ایرانی بیاندیشیم).
این پادرهوایی به ویژه آنجا رو مینماید و پیچیدهتر میشود که عاملِ سیرِ مقام را نیز –که متعاقباً و تحت تأثیرِ محسوسِ جدید سردرگم شده- وارد معادله کنیم؛ با تغییراتِ سیر که عموماً در منطقهی صوتیِ بعد از شاهد -مثلاً با به کار بردنِ فاصلهی ششم کوچک- رخ دادهاند، امروزه چند نوع بیات اصفهان را میتوان تشخیص داد:
سیرِ قدیم با اصفهان قدیم (مثالش ردیفنواختههای سعید هرمزی)
سیرِ قدیم با اصفهان جدید (آنچه از ردیفنوشتها برمیآید، مانند دورینگ و طلایی و نیز در تنظیم قطعات کلاسیک ایرانی برای سازهای غربی)
سیرِ جدید با محسوسِ نیمپردهای اصفهان جدید (عموماً در آثار ارکسترال و نیز در دهههای اخیر در برداشتهای برخی از نوازندگان جوان از اصفهان)
سیرِ جدید با محسوسِ اصفهان قدیم (آنچه که بیش و پیش از همه یادگار و محصول موسیقی رادیوست و تار فرهنگ شریف را به یادمان میآورد)
و در نهایت یک سیرِ دورگه با نغمهی پیش از شاهدِ سیال که دیگر حتی فونکسیونی در آواز اصفهان ندارد.
یا به عبارت دیگر نقش آن نیز دستخوش تغییر شده است؛ چیزی میانه و بازنشسته. آلبوم «فصل و وصل» نمونهی چنین اصفهانی است که محسوس در آن دیگر، عامل هویتبخشِ چندان مهمی در اصفهان نیست. این موضوع علاوه بر اهمیت تعیین و تعریف فواصل دقیق موسیقی ایرانی، یادآور اهمیت وارد کردن مفهوم سیر در آموزش موسیقی ایرانی نیز هست.
نویز
***
گفتگوی هارمونیک
آلبوم «فصل و وصل» اثری است حاصل از همکاری حسین بهروزینیا، بهنام سامانی و سعید فرجپوری. این مجموعه شامل شش آهنگ بیکلام از سهنوازی در آواز اصفهان است. حسین بهروزینیا آهنگسازی قطعات و نوازندگی بربت را بر عهده داشته، بهنام سامانی نوازندگی سازهای کوبهای و تنبک و سعید فرجپوری نوازندگی کمانچه را بر عهده داشتهاند. نشر موسیقی نوفه این آلبوم را در سال ۱۳۹۸ به انتشار رسانده است.
۱ نظر