«راستپنجگاه» و «راست»
گذارِ «نقش» از آغاز، که خود را گروه موسیقی دستگاهی مینامید، تا امروز، که به «پنجگاه» رسیده، در نزدیک به ده سال فعالیتِ مداومش شاخصههایی در ذهن شنوندگان پیگیر موسیقی کلاسیک ایرانی به جا گذاشته است: اولویت دادن به دغدغههای موسیقیشناختی در فرایند آهنگسازی، بهرهگیری از پتانسیلهای موسیقی قدیم ایران پیرو آموزههایی که نخستین بار در آلبوم «سرخانه» به عمل درآمد و در عین حال بهرهمندی از عناصر موسیقی قاجاری، دقت در گزینش کلام و الگوبرداری از قالبهای شعری مانند مستزاد در تجربههای پیشین یا مخمس در «پنجگاه» و…
بخشِ گروهنوازیِ کنسرت، در دستگاه راستپنجگاه بود. در میانهی پیشدرآمد و چهارمضرابی سهل و ممتنع، ساز و آواز گردشهای مدالی داشت که در عین تکیه بر سنت قاجاریِ این دستگاه پیچ و خمهای جدیدی را نشان میدادند، مانند پلی از راک ساختن برای گذر از قرچه به تُرک، و موارد مشابه. همچنین ایدهپردازیِ مبتنی بر وزن و قالب شعر (بیش از همه در تضمین شاه اسماعیل از غزل حافظ) کامیاب و کامبخش بود.
اما بخش نخست، تکنوازی تار امیر شریفی بود با محوریت مقام راست. اگرچه این مقام بر خلاف موسیقیهای همسایه در موسیقی دستگاهی نامی ندارد اما میتوان نشاناش را در برخی گوشهها رصد کرد. علاوه بر این و شاید پربسامدتر از هر جای دیگر، مواجههی گوش ایرانی با آن از دریچهی موسیقی مردمپسند بوده است. با اینحال نوازندگان ایرانی تجربهای در توقف روی این مقام و پردازش آن ندارند. از این حیث شنیدن این راست با کنجکاوی مضاعفی همراه بود. شریفی در تکنوازیِ آهنگسازیشدهی خود، علاوه بر تلاش در نشان دادنِ امکانهای مدالِ این مقام، انرژی موسیقی را با مدگردیهایی تأمین کرد که لزوماً مسیرهای کلاسیکِ راست نبودند (مانند عبور از صبا و چهارگاه) و گاه در ادبیات، اتکا بر دادههایی از مقالهی روشنگرِ آرش محافظ، «سرگذشتی برای راست و پنجگاه…»، داشتند. بر این اساس مقام راست ترجیعی شده بود تا سوار، بر یک مسیرِ دوّارِ مدال-فرمال، این مقام را یادآوری و تثبیت کند.
پس از چند تلاش نظری، مانند نوشتههایی از مرتضی حنانه و نریمان حجتی، «نقش» در «پنجگاه» توصیهی آرش محافظ در انتهای مقالهی یادشده را عملی کرد: «به فعالان جنبش نئوکلاسیک… توصیه میکنیم احیای مدهای فراموششدهی قدیم را از مدهایی که روی درجات گام راست ساخته میشوند آغاز کنند». با تکرار چنین تجربههایی میتوان امیدوار بود که در آینده، موسیقیدانان ایرانی با زبان و بیان مقام راست بیشتر آشنا شوند و شاید نقبی نیز به کارگان آموزشی موسیقی ایران بزنند.
نویز
***
گفتگوی هارمونیک
کنسرت گروه موسیقی نقش با عنوان «پنجگاه» جمعه ۲۴ آبان ماه ساعت ۲۰ با اجرای قطعات و آوازهای تنظیمشده بر مبنای دو روایت از مُد راست در فرهنگسرای ارسباران روی صحنه رفت. این کنسرت به سرپرستی امیر شریفی آهنگساز و نوازنده تار و خوانندگی مجتبی عسگری برگزار شد.
۱ نظر