گفتگوی هارمونیک | Harmony Talk

موسیقی نزد ایرانیان در ۱۸۸۵ میلادی (۹)


رباب

ساختمان این ساز که همانند تار است، یک پارچه از چوب است، دارای چهار رشته سیم از جنس «زه» و دو رشته سیم از جنس مس زرد است که این دو رشته اخیر به یکی از دو سوی دسته ساز نصب شده است؛ این ساز را با یک قطعه مس کوچک که به آن «مضراب» می گویند، می نوازند؛ در ایران دیگر متداول نیست، ولی در سمرقند و بخارا نواختن آن معمول است.

دایره

سازی است شبیه «تامبورباسک»، چنبر آن از جنس چوب بید است، یک سوی دایره پوست «بز» کشیده شده و در درون چنبر حلقه هائی تعبیه کرده اند، این ساز را با دو دست می نوازند، دایره سازی همراهی کننده است.


نی

یکی از انواع سازهای بادی است که از نال (یا نهال نی) ساخته می شود، دارای هفت سوراخ است که شش تای از آنها در یکسو و یکی از سوراخها در پشت نی قرار دارد، نواختن این ساز در تمام ایالات ایران متداول است.

کمانچه

کاسه صوتی این ساز از چوب توت است که با برش هائی از عاج تزئین شده است. دارای سه رشته سیم است که دوتای از آنها از جنس ابریشم و یکی از جنس مس است؛ این ساز را با کمانه (آرشه) می نوازند و در تمام ایالات ایران نواختن آن متداول است.

رموز

سازی است که این اواخر توسط هنرمندی از اهالی همدان موسوم به «خسرو» (۲۲) ابداع شده است، ساختمان این ساز با اینکه ترکیبی است از تار و کمانچه، بیشتر شبیه تار است، دارای پنج رشته است که دوتای از آنها از جنس ابریشم و سه رشته دیگر از جنس مس زرد رنگ است. این ساز را با کمانه (آرشه) می نوازند. فقط در تهران نواختنش معمول است (۲۳).

رود

این ساز که تقریباً شباهتی به هارپ (۲۴) دارد، دیگر در ایران موجود نیست ولی در کشمیر نواختنش متداول است.


پی نوشت

۲۲ – در متن Khosror چاپ شده است که به نظر درست نمی آید.
۲۳ – در باب این ساز، مرحوم خالقی در کتاب سرگذشت موسیقی ایران (جلد اول – صفحه ۱۶۰) چنین نوشته است: «سماع حضور سازی اختراع کرده بود به ترکیب کمانچه با سیم ها و پیچ های زیاد و دسته ای بلند، به همین جهت آن را ایستاده میزد و “مجلس آرا” نام نهاده بود» و در ذیل همین صفحه می خوانیم: «ه. ج. فارمر انگلیسی که در موسیقی ایران و عرب مطالعات زیاد کرده و در این کتاب نوشته، می نویسد: در دوره اخیر، در ایران به اصلاح و تکمیل آلات موسیقی کوشیده اند، مثلاً در ۱۲۹۰ هجری قمری، شخصی همدانی کمانچه ای به اسم “رموز” اختراع کرد و در ۱۳۰۰ هجری قمری، میرزا غلامحسین دو نوع کمانچه دیگر را که یکی موسوم بود به “مدیلان” و دیگری بنام “طرب انگیز” است متداول ساخت.» از شخص دیگری شنیدم که می گفت: نام ساز میرزا غلامحسین «رموز همزه» بوده است. رموزه همزه نام کتاب قصه ای است که سرشار از اغراق ها و دروغ های عجیب و غریب است و در حقیقت می توان گفت که: همه رمزی را در بردارد. شاید ساز مرموز دارای رمزهای مختلف بوده که به این نام موسوم شده است. شخص دیگری هم اسم ساز، غلامحسین را «روموز خسروی» گفته است و این نام بیشتر به حقیقت نزدیک است زیرا «رموز» در مجلس پادشاه نواخته میشده است.
۲۴ – رود نوعی عود یا بربط است، بنابراین تشبیه آن به چنگ نادرست بنظر می آید.

حسینعلی ملاح

حسینعلی ملاح

۱ نظر

بیشتر بحث شده است