علیرضا جواهری
در قسمت های قبل به معرفی مختصر نی و تاریخچۀ آن و معرفی ساز های همخانوادۀ نی در موسیقی بومی و محلی مناطق مختلف ایران پرداختیم. در این قسمت به معرفی انواع نی و تفاوت ها و شباهت های آنها می پردازیم.
در موسیقی ایران از سه نوع نی استفاده می شود:
۱- نی کوتاه و نسبتا قطور، این نوع نی اصولا سازی است محلی و با آن معمولا آهنگ های محلی را اجرا می کنند. از نی کوتاه معمولا دو نوع صدا اخذ می شود:
الف) صدای بم که در آن نوازنده از صدای خود کمک می گیرد و حالتی دورگه و ناخالص دارد.
ب) صدای زیر که یک اکتاو با صدای بم اختلاف صوتی دارد و گاهی نوازنده دو صدا را با هم مخلوط می کند.
بشنوید اجرایی را از موسیقی محلی تالشی را با نی کوتاه
بشنوید اجرایی را از موسیقی گیلکی را با نی کوتاه محلی
بشنوید اجرایی را از موسیقی بختیاری را با نی محلی استاد علی حافظی
بشنوید اجرایی را از موسیقی محلی مازندرانی را با نی کوتاه لله وا
بشنوید اجرایی را از ساز و آواز موسیقی محلی مازندرانی را با نی کوتاه
این نوع نی معمولا دارای ۷ بند است و ۶ سوراخ که ۵ سوراخ در روی نی و یک سوراخ در پشت نی تعبیه شده است. طول نی حدودا بین ۳۰ تا ۳۳ سانتیمتر و قطر آن تقریبا ۲.۵ سانتیمتر است.
این نوع نی در اکثر مناطق ایران وجود دارد.
برای نواختن این نی، نوازنده آن را در وسط لبها قراد می دهد و دهان را کمی باز می کند و در آن می دمد.
صدای نی کوتاه زیر و بسیار درخشان است و وسعت هر یک از محدوده های بم و زیر ۶ نت می باشد و برخی از نوازندگان چیره دست قادرند صدای نیم پرده بالاتر را هم اجرا کنند.
۲- نی بلند، این ساز در قدیم به نای خرک معروف بوده است و صدای بسیار بم و گیرایی دارد.
این نوع نی دارای ۵ سوراخ است که ۴ سوراخ روی ساز و یکی در پشت آن قرار دارد و ممکن است همیشه دارای ۷ بند نباشد. طول این ساز بین ۷۰ تا ۸۰ سانتیمتر است و قطر دهنۀ آن حدودا ۲.۵ سانتیمتر می باشد.
در میان مردم برخی مناطق مختلف ایران این ساز موسوم به نی چوپانی است.
بشنوید اجرایی را از موسیقی بختیاری را با نی چوپانی
بشنوید اجرایی را از موسیقی مقامی بختیاری را با نی چوپانی
بشنوید اجرایی را از موسیقی تنگستانی استان بوشهر را با نی چوپانی
برای نواختن نوازنده این ساز را در گوشۀ لب ها قرار داده و نغمات کوتاه و کم وسعت را اجرا می کند.
صدای این ساز دورگه است و گاهی صدای خود نوازنده هم با صدای ساز مخلوط می شود.
معمولا با آن قطعات موسیقی مقامی هم نواخته می شود، مقام هایی مانند دشتستانی، ماهور، بیات ترک و شوشتری.
وسعت صدای این ساز ۶ نت (نغمه) است ولی نوازندگان چیره دست این ساز می توانند صدای هفتم را نیز بنوازند.
این ساز بیشتر در مناطق جنوبی ایران و در قسمت هایی از شمال ایران مانند مازندران، خراسان شمالی و قبایل ترکمن، نواخته می شود.
۳- نی هفت بند، این ساز جزء ساز های ملی ایران محسوب می شود و در تمامی نقاط ایران رایج است. شکل ساختاری آن تقریبا ثابت است و تفاوت چندانی در آن دیده نمی شود.
۵ سوراخ روی ساز و یک سوراخ در طرف مقابل قرار گرفته و معمولا دست چپ در بالا و دست راست در پایین ساز قرار می گیرد.
نی هفت بند را با دندان می نوازند، البته برخی نوازندگان این ساز را با لب نیز می نوازند، به عبارتی شیوۀ قدیمی تر نوازندگی نی هفت بند با لب بوده و بعد ها شیوۀ نواختن با دندان توسط نایب اسدالله اصفهانی مرسوم شد، بنابر برخی روایات این شیوه (دندانی) در گذشته های دور نیز رایج بوده که بعد ها به فراموشی سپرده شده و شیوۀ لبی جایگزین آن شده و در زمان نایب اسدالله خان مجددا رایج شده است.
در این فیلم به محدودۀ صدا های اصلی نی در چند بخش توجه نمایید.
نمونه ای از نوازندگی با نی هفت بند در آواز دشتی را ببینید.
نمونه ای از نوازندگی با نی هفت بند در دستگاه سه گاه را ببینید.
در ادامۀ این مبحث به بررسی بیشتر ساختار و ویژگی های نی هفت بند می پردازیم.
۱ نظر