کتابی برای آموزش تحلیل دانشورانه‌ اثر موسیقایی (۱)

نقد و معرفی: مفاهیم شنکر در آنالیز موسیقی تونال، نوشته‌ی آلن کدوالادر و دیوید گانیه، ترجمه‌ی محسن الهامیان، تهران: انتشارات دانشگاه هنر. ۵۴۰ ص. ۹۰۰۰۰ ریال.

تجزیه و تحلیل موسیقی یا همان آنالیز از آن دسته فنون است که کاربردی دوگانه دارد. در سنت موسیقی کلاسیک دو گروه از افراد هستند که مایلند اطلاعاتی دقیق از ارتباطات دقیق درون یک اثر موسیقایی به دست بیاورند؛ آهنگسازان و موسیقی‌شناسان. شناخت آثار برای این دو گروه که گاه به یکدیگر یاری نیز می‌رسانند، اهمیتی حیاتی دارد. برای گروه نخست اهمیت این فنون در این است که امکان یادگیری از پیشینیان را فراهم می‌سازد.

آنها اغلب مایلند روش آهنگسازان گذشته را بکاوند و از آن نکته‌هایی عملی بیاموزند تا در تکامل کار امروزی‌شان به کار بندند. اما گروه دوم سرشت رشته‌شان شناخت آثار موسیقی است. (۱) پس به اعتبار همین سرشت، تجزیه و تحلیل موسیقی، چه روش‌مند و صاحب سبک (مانند روش مشهور شنکری) و چه تنها به عنوان تصور کلی و عام از فعالیت تحلیلی، بخش اصلی روش‌شناسی علمی آنها را تشکیل می‌دهد.

متنی که اکنون برگردان فارسی‌اش در اختیار جامعه‌ی موسیقی فارسی‌زبان قرار گرفته است، یکی از سه متن تاثیرگذار درسی است (۲) که در دهه‌های ۱۹۸۰ و ۱۹۹۰ در آمریکا تدوین شده و آنها را باید به عنوان پی‌آمد چند دهه بحث و بررسی میراث مهاجرِ هاینریش شنکر در محیط‌های دانشگاهی آمریکا به شمار آورد که از سال‌های پایانی جنگ جهانی دوم تا دهه‌های پایانی قرن گذشته در گفتمان دانشورانه‌ی موسیقی‌شناسی و نظریه‌ی موسیقی حضور داشت (و هنوز نیز دارد).

این متن‌ها همگی در زمان انتشارشان بر آن بوده‌اند که نیاز دانشجویان موسیقی و نوآموزان تجزیه و تحلیل موسیقی را به در اختیار داشتن یک متن معتبر و آموزشی در زمینه‌ی روش‌های شنکری برطرف سازند و هر یک از آنها نمودی است از تکامل تجربه‌ی تدریس تجزیه و تحلیل موسیقی به این روش و تلاش در منطبق شدن بر احتیاجات دانشجویان رشته‌ی موسیقی.

از همین رو است که تمامی نقد و معرفی‌های نوشته شده در مورد این کتاب‌ها اشاره‌ای دارند به فقدان یا کمبود متن درسی قابل اعتماد در زمان نوشته شدن آنها، و این که هر یک از این کتاب‌ها گوشه‌ای از نیاز جامعه‌ی دانشگاهی را برآورده می‌ساختند. (۳)

اما امروز کتابی به فارسی در دست ما است، که جدا شده از این روند در اختیار جامعه‌ی دانشگاهی و موسیقی‌دانان فارسی‌زبان قرار گرفته است. بر همین اساس می‌توان ابتدا مساله‌ی کیفیت برگردان یا ترجمه یا به عبارت دقیق‌تر ویژگی‌های خاص نسخه‌ی فارسی را مورد بررسی قرار داد؛ سپس کارکردهای چنین کتابی را در ایران بررسی می‌کنیم و در نهایت به خود متن به عنوان یک مرجع درسی تجزیه و تحلیل موسیقی می‌پردازیم و ویژگی‌های آن را مطالعه خواهیم کرد. (۴)

پی نوشت


۱-
گروه دیگری هم هستند که از این فنون استفاده می‌کنند؛ منتقدان. این گونه منتقدان را که بیشتر در حوزه‌ی نقد دانشورانه یا دانشگاهی موسیقی فعالیت می‌کنند، به دلیل نزدیکی بیش از حد حوزه‌های کارشان با موسیقی‌شناسی به عمد در اینجا از یکدیگر جدا نکردم.

این سه کتاب به ترتیب تقدم تاریخ انتشار عبارتند از:

۱- Introduction to Schenkerian Analysis, Allen Forte and Steven E. Gilbert, New York: W.W. Norton & Co., Inc., 1982.

۲- A Guide to Schenkerian Analysis, David Neumeyer and Susan Tepping, Englewood Cliffs, N.J.: Prentice-Hall, 1992.

۳- Analysis of Tonal Music: A Schenkerian Approach, Allen Cadwallader and David Gagne, New York: Oxford Univ. Press, 1998.

۲- همان طور که مشاهده می‌شود سومین مرجع درسی -که تاریخ انتشارش از بقیه به امروز نزدیک‌تر است- در ایران ترجمه شده است.
۳- برای دنبال کردن بخشی از این مباحثات رک. (Biringer 1995) و (Kamien 1984) و (Laskowski 1984) و (Samaratto 1993).

۴- در این بخش نیز شرایط خاص خوانندگان فارسی زبان در نظر گرفته شده است. به همین علت خوانندگانی که مایلند تنها در مورد خود کتاب و آن هم نسخه‌ی اصلی، نقد و معرفی بخوانند می‌توانند به (Neumeyer & Hook 1997) و (Tepping 2001) و (Vaughan 2000) رجوع کنند.